Για το κοινό - 15/02/2022
Τι θα απομείνει από την πανδημία;
Από τους “Ρυθμούς της Καρδιάς”, τεύχος Μαρτίου 2022
Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος πως η πανδημία αποτελεί παρελθόν. Όσο κυκλοφορεί ο ιός, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο μεταλλαγής του σε μια πιο επιθετική μορφή ή μια μορφή που δεν επηρεάζεται καθόλου από τα υπάρχοντα εμβόλια, ανοίγοντας ένα νέο κύκλο μετάδοσης.
Επιλέγοντας το αισιόδοξο σενάριο, το τεύχος των Ρυθμών θα φτάσει στα χέρια σας εν μέσω εκτιμήσεων πως ολοκληρώνεται ο κύκλος της πανδημίας του Covid19. Πόσο ίδια ή διαφορετική θα είναι η καθημερινότητα μας όταν η πανδημία θα αποτελεί ανάμνηση; Τι μάθαμε, αν μάθαμε κάτι, στη διάρκεια της, πόσο αλλάξαμε και, τέλος, θα κάναμε κάτι διαφορετικό εφεξής;
Ουδέν κακόν αμιγές καλού…
Η χώρα μας ωφελήθηκε από τις εντυπώσεις που άφησε στη διαχείριση της πανδημίας, ιδιαίτερα κατά το πρώτο στάδιο, όταν δεν υπήρχε ομοφωνία στους τρόπους αντίδρασης κράτους και κοινωνίας. Η Ελλάδα υιοθέτησε πρωτόγνωρα μέτρα, όπως το καθολικό «lock down», νωρίτερα από άλλες χώρες και σε μια περίοδο, που πολλές φωνές θεωρούσαν τον Covid19 επικίνδυνο όσο και η γρίπη. Η απόφαση υπαγορεύθηκε, σε μεγάλο βαθμό, από τις πανθομολογούμενες αδυναμίες του Ε.Σ.Υ. στην αντιμετώπιση ενός κύματος νοσηλευόμενων, αντίστοιχου με αυτά που γονάτισαν περιοχές και χώρες με πολύ πιο προηγμένα συστήματα υγείας. Σε κάθε περίπτωση πάντως η πασιφανής επιτυχία της αντιμετώπισης της πρώτης φάσης από μια μικρή χώρα, συγκρίθηκε αναπόφευκτα με τοποθετήσεις ηγετών μεγάλων χωρών, όπως επί παραδείγματι του Ντόναλντ Τράμπ στις Η.Π.Α. και ανέδειξε την ελληνική κυβέρνηση ως σώφρονα σε αντίθεση με προσεγγίσεις που αποδείχθηκαν εξωπραγματικές και επικίνδυνες. Η ταυτόχρονη επιδίωξη κολοσσών της ενημέρωσης, όπως το αμερικανικό CNN, να αναδείξουν την ανεπάρκεια του τότε προέδρου των Η.Π.Α, χάρισε στον Έλληνα πρωθυπουργό πολλές συνεντεύξεις, στην διάρκεια των οποίων η Ελλάδα κατοχύρωσε την εικόνα μιας χώρας που αντιμετώπισε με αξιοθαύμαστο τρόπο μια υγειονομική κρίση, την ώρα που μεγάλες χώρες, όπως οι Η.Π.Α., δεν διαχειρίζονταν με τη δέουσα σοβαρότητα. Αυτές οι θετικές εντυπώσεις συνετέλεσαν στην πολύ μεγάλη εισροή τουριστών στη χώρα μας τα καλοκαίρια της πανδημίας, αλλά και στη μεταβολή της εικόνας μας στη διεθνή κοινή γνώμη, που πλέον μας ακολουθεί. Μετά από πολύ καιρό η Ελλάδα προβλήθηκε ως φορέας καλών ειδήσεων και όχι μέσα από εικόνες καταστροφής.
Κι ενώ οι ανεπάρκειες μας, που δεν είναι μόνο αριθμητικές, σε κλίνες μονάδων εντατικής θεραπείας δεν έγινε δυνατό να καλυφθούν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η υστέρηση μας στην ηλεκτρονική εποχή μεταμορφώθηκε σε πρωτοπορία. Οι ανάγκες που δημιούργησε ο περιορισμός των μετακινήσεων αξιοποιήθηκαν στο έπακρο χάρη στις συντονισμένες προσπάθειες κατάλληλων ανθρώπων, με πρώτο τον Υπουργό Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, μεταμορφώνοντας τη χώρα από ουραγό σε πρωτοπόρο της νέας εποχής. Την ώρα που οι Έλληνες πολίτες επέλεγαν εναλλακτικές ημερομηνίες και κέντρα εμβολιασμού από το κινητό τους και ειδοποιούνταν σε αυτό με ηλεκτρονικό μήνυμα, πολίτες μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών ενημερώνονταν ταχυδρομικώς πως έπρεπε να μεταφερθούν χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο κατοικίας τους για να εμβολιαστούν. Η μεταμόρφωση της χώρας όσον αφορά στη διεκπεραίωση πλήθους συναλλαγών σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μέσω του διαδικτύου αποτελεί πλέον πολύτιμη παρακαταθήκη με πολλαπλές ωφέλειες τόσο για την καθημερινότητα του πολίτη όσο και για την οικονομία. Θεωρείται άλλωστε σίγουρο πως η ψηφιοποίηση όλο και περισσότερων δραστηριοτήτων θα συνεχιστεί και μετά το τέλος της πανδημίας, καθιστώντας τη χώρα μας παράδειγμα προς μίμηση στον τομέα αυτό.
Αλλαγές συμπεριφορών που θα μας ακολουθούν
Οι μεταβολές στη καθημερινή μας συμπεριφορά πιθανότατα θα μας επηρεάσουν και στο μέλλον. Θυμάμαι πόσο συμφωνούσα με συνάδελφο και φίλο χειρουργό, ο οποίος απέτρεπε συζύγους και παιδιά να ασπάζονται κατά τις συναντήσεις μας τους χειμερινούς μήνες. Είχε απόλυτο δίκιο επεξηγώντας πως «υπάρχουν και ιώσεις», αλλά μάλλον θεωρείτο ο «περίεργος» της παρέας. Όχι πια! Το πιθανότερο είναι πως θα προσέχουμε πολύ περισσότερο τους τρόπους μετάδοσης των κάθε λογής ιώσεων εφεξής και κάποιοι ευάλωτοι συμπολίτες μας θα μπορούν να φορούν και μάσκα προστασίας σε κλειστούς ή πολυσύχναστους χώρους, χωρίς να αποτελούν αξιοπερίεργο θέαμα.
Η ευκολία της ηλεκτρονικής παραγγελίας για πλείστα αγαθά θα παραμείνει. Έτσι κι αλλιώς η πορεία των πραγμάτων εκεί οδηγούσε, αλλά αναντίρρητα η προσαρμογή όλων μας στη μακρόχρονη πανδημία επιτάχυνε τις σχετικές εξελίξεις. Η επιτάχυνση της προσαρμογής μας στη νέα εποχή αφορά τόσο άτομα, επαγγελματίες όσο και τις επιχειρήσεις. Η πολιτική ηγεσία οφείλει να συντονίσει τη μετάβαση, αυξάνοντας τα δίκτυα επικοινωνίας και συνδράμοντας παράγοντες της οικονομίας, που επιχειρούν το πέρασμα στη νέα εποχή, καθώς και απορροφώντας κατά το δυνατό αρνητικές επιπτώσεις, όπως εκτεταμένες απώλειες σχετικών θέσεων εργασίας. Όλα τα παραπάνω απασχολούν το δημόσιο διάλογο εδώ και καιρό, αλλά η επιτάχυνση των διαδικασιών εν μέσω πανδημίας τα κατέστησε πολύ πιο εμφανή.
Αλλαγές πολιτικών που θα χρειασθούν
Αναφέραμε ήδη πως δεν έγινε δυνατό να καλύψουμε τις ελλείψεις του Ε.Σ.Υ. σε κλίνες εντατικής θεραπείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η σχετική αδυναμία σε συνδυασμό με τον πλέον γερασμένο πληθυσμό στη χώρα συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές, καθώς και το χαμηλό ποσοστό εμβολιασθέντων οδήγησε σε αυξημένα ποσοστά απωλειών από Covid19. Η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη να αυξήσουμε τις κλίνες σε μονάδες εντατικής θεραπείας, κάτι που προϋποθέτει όχι μόνο σχετικούς χώρους και μηχανήματα, αλλά και επαρκώς εκπαιδευμένο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό που θα τις στελεχώσει. Για το τελευταίο χρειάζονται μεσοπρόθεσμος και μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και συνεπάγεται οικονομικό κόστος που πρέπει να αναληφθεί. Αποτελεί όμως κοινό τόπο πως η χώρα μας χρειάζεται να προσεγγίσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο κλινών, αφού υπό κανονικές συνθήκες αυτές δεν επαρκούν τους χειμερινούς μήνες εξαιτίας της γρίπης. Υπήρξαν μάλιστα και απόψεις που συστήνουν σε χώρες με ανεπτυγμένα συστήματα υγείας να αυξήσουν περισσότερο τις κλίνες εντατικής θεραπείας, δημιουργώντας δηλαδή πλεονάζουσες κλίνες που θα χρησιμοποιηθούν σε μια ενδεχόμενη πανδημία στο μέλλον. Η μεταφορά που χρησιμοποιήθηκε από τον κομιστή της πρότασης, καθηγητή του LSE Ηλία Μόσιαλο, ήταν οι πολεμικές δαπάνες, όπου δαπανώνται τεράστια ποσά για αντιμετώπιση κρίσεων εάν και εφόσον χρειαστεί, προτείνοντας αντίστοιχη αλλά ελάχιστη συγκριτικά, δαπάνη για τη δημιουργία υπεράριθμων κλινών σε μονάδες εντατικής θεραπείας, που θα χρησιμεύσουν σε περίπτωση μελλοντικής πανδημίας.
Η εμπειρία μας με τον Covid19 επιβεβαίωσε τον αναντικατάστατο ρόλο του κράτους στην αντιμετώπιση μειζόνων υγειονομικών κρίσεων τόσο σε χώρες με καθ’ υπεροχή κρατικές δομές υγείας, όπως οι ευρωπαϊκές, όσο και σε χώρες όπως οι Η.Π.Α. με τον ιδιωτικό τομέα να συντονίζεται από τις κρατικές υπηρεσίες. Ανέδειξε επίσης την ανάγκη δημιουργίας υποδομών βασικής περίθαλψης σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου οι δυνατότητες για επιτυχημένα προγράμματα εμβολιασμού είναι περιορισμένες και περιορίζονται ακόμη περισσότερο από τη σχετική οικονομική επιβάρυνση για την προμήθεια των εμβολίων. Η παραμονή μεγάλου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς υγειονομική κάλυψη στον ενοποιημένο κόσμο μας μετατρέπει κάθε ιό σε μόνιμη απειλή, αφού τυχόν παραλλαγή του σε μια χώρα της Αφρικής, λόγου χάρη, εκκινεί ένα νέο κύκλο πανδημίας. Αναδεικνύεται λοιπόν η ανάγκη περαιτέρω ισχυροποίησης και οικονομικής ενίσχυσης των σχετικών διεθνών οργανισμών, ώστε να δύναται να αντιμετωπιστούν έγκαιρα και αποτελεσματικά κάθε μελλοντική πανδημία σε οιαδήποτε γωνιά της υφηλίου.
μήνυμα, πολίτες μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών ενημερώνονταν ταχυδρομικώς πως έπρεπε να μεταφερθούν χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο κατοικίας τους για να εμβολιαστούν. Η μεταμόρφωση της χώρας όσον αφορά στη διεκπεραίωση πλήθους συναλλαγών σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μέσω του διαδικτύου αποτελεί πλέον πολύτιμη παρακαταθήκη με πολλαπλές ωφέλειες για εμάς τους πολίτες και την οικονομία. Θεωρείται άλλωστε σίγουρο πως η ψηφιοποίηση όλο και περισσότερων δραστηριοτήτων θα συνεχιστεί και μετά το τέλος της πανδημίας, καθιστώντας τη χώρα μας παράδειγμα προς μίμηση στον τομέα αυτό.
Αλλαγές συμπεριφορών που θα μας ακολουθούν
Οι μεταβολές στη καθημερινή μας συμπεριφορά πιθανότατα θα μας επηρεάσουν και στο μέλλον. Θυμάμαι πόσο συμφωνούσα με συνάδελφο και φίλο χειρουργό, ο οποίος απέτρεπε συζύγους και παιδιά να ασπάζονται κατά τις συναντήσεις μας τους χειμερινούς μήνες. Είχε απόλυτο δίκιο επεξηγώντας πως «υπάρχουν και ιώσεις», αλλά μάλλον θεωρείτο ο «περίεργος» της παρέας. Όχι πια! Το πιθανότερο είναι πως θα προσέχουμε πολύ περισσότερο τους τρόπους μετάδοσης των κάθε λογής ιώσεων εφεξής και κάποιοι ευάλωτοι συμπολίτες μας θα μπορούν να φορούν και μάσκα προστασίας σε κλειστούς ή πολυσύχναστους χώρους, χωρίς να αποτελούν αξιοπερίεργο θέαμα.
Η ευκολία της ηλεκτρονικής παραγγελίας για πλείστα αγαθά θα παραμείνει. Έτσι κι αλλιώς η πορεία των πραγμάτων εκεί οδηγούσε, αλλά αναντίρρητα η προσαρμογή όλων μας στη μακρόχρονη πανδημία επιτάχυνε τις σχετικές εξελίξεις. Η επιτάχυνση της προσαρμογής μας στη νέα εποχή αφορά τόσο άτομα, επαγγελματίες όσο και τις επιχειρήσεις. Η πολιτική ηγεσία οφείλει να συντονίσει τη μετάβαση, αυξάνοντας τα δίκτυα επικοινωνίας και συνδράμοντας παράγοντες της οικονομίας, που επιχειρούν το πέρασμα στη νέα εποχή, καθώς και απορροφώντας κατά το δυνατό αρνητικές επιπτώσεις, όπως εκτεταμένες απώλειες σχετικών θέσεων εργασίας. Όλα τα παραπάνω απασχολούν το δημόσιο διάλογο εδώ και καιρό, αλλά η επιτάχυνση των διαδικασιών εν μέσω πανδημίας τα κατέστησε πολύ πιο εμφανή.
Αλλαγές πολιτικών που θα χρειασθούν
Αναφέραμε ήδη πως δεν έγινε δυνατό να καλύψουμε τις ελλείψεις του Ε.Σ.Υ. σε κλίνες εντατικής θεραπείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η σχετική αδυναμία σε συνδυασμό με τον πλέον γερασμένο πληθυσμό στη χώρα συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές, καθώς και η παραμονή ικανού αριθμού ανεμβολίαστων συμπολιτών μας οδήγησε σε αυξημένα ποσοστά απωλειών από Covid19. Η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη να αυξήσουμε τις κλίνες σε μονάδες εντατικής θεραπείας, κάτι που προϋποθέτει όχι μόνο σχετικούς χώρους και μηχανήματα, αλλά και επαρκώς εκπαιδευμένο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό που θα τις στελεχώσει. Το τελευταίο χρειάζεται μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και συνεπάγεται οικονομικό κόστος που πρέπει να αναληφθεί. Αποτελεί όμως κοινό τόπο πως η χώρα μας χρειάζεται να προσεγγίσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο κλινών, αφού σε συνήθεις συνθήκες αυτές δεν επαρκούν τους χειμερινούς μήνες εξαιτίας της γρίπης. Υπήρξαν μάλιστα και απόψεις που συστήνουν σε χώρες με ανεπτυγμένα συστήματα υγείας να αυξήσουν έτι περαιτέρω τις κλίνες εντατικής θεραπείας, δημιουργώντας δηλαδή κλίνες που δεν χρειάζονται σε συνήθεις συνθήκες, ώστε να μπορεί να αντιμετωπιστεί μια ενδεχόμενη πανδημία στο μέλλον. Η μεταφορά που χρησιμοποιήθηκε από τον κομιστή της πρότασης, καθηγητή του LSE Η. Μόσιαλο, ήταν οι πολεμικές δαπάνες, όπου δαπανώνται τεράστια ποσά για αντιμετώπιση κρίσεων όταν και αν χρειαστεί, προτείνοντας αντίστοιχη αλλά ελάχιστη συγκριτικά, δαπάνη για τη δημιουργία υπεράριθμων κλινών σε μονάδες εντατικής θεραπείας, που θα χρησιμεύσουν σε περίπτωση μελλοντικής πανδημίας.
Η εμπειρία μας με τον Covid19 επιβεβαίωσε τον αναντικατάστατο ρόλο του κράτους στην αντιμετώπιση μειζόνων υγειονομικών κρίσεων τόσο σε χώρες με καθ’ υπεροχή κρατικές δομές υγείας, όπως οι ευρωπαϊκές, όσο και σε χώρες όπως οι Η.Π.Α. με τον ιδιωτικό τομέα να συντονίζεται από τις κρατικές υπηρεσίες. Ανέδειξε επίσης την ανάγκη δημιουργίας υποδομών βασικής περίθαλψης σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου οι δυνατότητες για επιτυχημένα προγράμματα εμβολιασμού είναι περιορισμένες και περιορίζονται έτι περαιτέρω από τη σχετική οικονομική επιβάρυνση για την προμήθεια των εμβολίων. Η παραμονή μεγάλου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς υγειονομική κάλυψη στον ενοποιημένο κόσμο μας μετατρέπει κάθε ιό σε μόνιμη απειλή, αφού τυχόν παραλλαγή του σε χώρα της Αφρικής, πχ, εύκολα μεταδίδεται παντού, εκκινώντας ένα νέο κύκλο πανδημίας. Αναδεικνύεται λοιπόν η ανάγκη περαιτέρω ισχυροποίησης και οικονομικής ενίσχυσης των σχετικών διεθνών οργανισμών, ώστε να δύνανται να αντιμετωπίσουν έγκαιρα και αποτελεσματικά κάθε μελλοντική πανδημία σε οιαδήποτε γωνιά της υφηλίου.
Για υγιή καρδιά - 16/05/2016
Σε παλαιότερη έκφραση γνώμης στους «Ρυθμούς της Καρδιάς» όσον αφορά στον δια νόμου περιορισμό του καπνίσματος σε κλειστούς δημόσιους χώρους, χρησιμοποιήθηκε ο όρος «φάντασμα της Ελευθερίας», δάνειο από ταινία του ισπανού σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ. Είχαμε υποστηρίξει τότε πως σε οργανωμένες κοινωνίες χάνουμε μεγάλο μέρος από τις ελευθερίες μας προς όφελος του κοινού καλού. Οι σκέψεις αυτές αποκτούν, δυστυχώς, επικαιρότητα στη δημόσια συζήτηση γύρω από την αναγκαιότητα ή μη του εμβολιασμού ενάντια στον Covid19 και στις μεταλλάξεις του. Θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε το πλαίσιο στο οποίο νομίζουμε πως πρέπει να κινηθεί ο δημόσιος διάλογος, χωρίς βεβαίως να ισχυριστούμε πως εκφράζουμε την μοναδική γραμμή σκέψης.
Ας ξεκινήσουμε με μια γενικά αποδεκτή αρχή, ελευθερία με κεφαλαίο Ε δεν υπάρχει. Η ελευθερία μας περιορίζεται, ζώντας σε οργανωμένες κοινωνίες, αλλά αυτό είναι αναπόφευκτο για να διασφαλιστεί το κοινό καλό. Κοινή συναινέσει θυσιάζουμε μέρος της ελευθερίας μας και συμμορφωνόμαστε με κανόνες, που μας επιβάλλονται στο πλαίσιο της συμβίωσης. Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά στο μέγεθος της υποχώρησης της ατομικής μας ελευθερίας στον βωμό του κοινού καλού, οι οποίες καθορίζουν, σε κάποιο βαθμό, και τις πολιτικές προσεγγίσεις του καθενός εξ ημών. Οι φιλελεύθεροι, για παράδειγμα, ομνύουν στον μικρότερο δυνατό περιορισμό των ατομικών ελευθεριών, κρατώντας την παρέμβαση του κράτους στο ελάχιστο δυνατόν. Η ενίσχυση της κρατικής παρέμβασης, από την άλλη πλευρά, με την προσδοκία προαγωγής του κοινού καλού, απαντάται συνήθως στην αριστερή ιδεολογία. Όσο δημοκρατικότερη η πολιτική οργάνωση και ανεκτικότερη η κουλτούρα των πολιτών τόσο λιγότεροι, μέχρις εξαφανίσεως, είναι οι περιορισμοί της έκφρασης πεποίθησης ή γνώμης. Πρόκειται για «ιερά» ατομικά δικαιώματα, που δύσκολα θα μας πείσει κάποιος πως προξενούν βλάβη στους συμπολίτες μας. Στην άλλη άκρη του φάσματος βρίσκονται ελευθερίες μας, που εν δυνάμει θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των άλλων. Έχουμε δικαίωμα, για παράδειγμα, να οδηγούμε αυτοκίνητο, αλλά μετά από αξιολόγηση, χωρίς κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, ενώ απαγορεύεται να υπερβούμε καθορισμένα όρια ταχύτητας, τα οποία είναι σκανδαλωδώς χαμηλότερα από τις δυνατότητες του αυτοκινήτου μας.
Γίνεται λοιπόν φανερό πως υπάρχει κλίμακα αξιολόγησης των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών ανάλογα με την σπουδαιότητα που αποδίδεται σε έκαστο εξ αυτών. Στην διάρκεια της πανδημίας περιορίσαμε κατά πολύ σημαντικές ελευθερίες μας, όπως η ελεύθερη κινητικότητα, που όμως υπολείπεται σε αξία της διατήρησης της σωματικής μας ακεραιότητας, η οποία έπρεπε να προστατευθεί από μια δυνητικά θανατηφόρα μόλυνση. Χωρίς εμβόλιο ούτε αποτελεσματική θεραπεία, αναγκαστικά περιορίσαμε τις ελευθερίες μας για να διατηρήσουμε το ύψιστο δικαίωμα μας, αυτό στη ζωή και στην υγεία!
Η διαχείριση αντικρουόμενων δικαιωμάτων στο θέμα του υποχρεωτικού εμβολιασμού ενάντια στον Covid19.
Η πανδημία θέτει σε κίνδυνο το ύψιστο δικαίωμα μας, αυτό της σωματικής ακεραιότητας, τόσο άμεσα (λόγω μόλυνσης από Covid19) όσο και έμμεσα. Η έμμεση προσβολή συνίσταται στην ενδεχόμενη αδυναμία του συστήματος υγείας να παρέχει περίθαλψη για άλλες νόσους σε συνθήκες πανδημίας, αλλά και στη διαπιστωμένη αρνητική επίδραση της ενδεχόμενης οικονομικής εξαθλίωσης στην υγεία των πολιτών. Από την άλλη μεριά τα εμβόλια έχουν αποδείξει πως αντιμετωπίζουν με εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα τον Covid19, παρέχοντας ικανοποιητική ασπίδα και ενάντια στις μέχρι τούδε μεταλλάξεις του. Κάποια από αυτά (τεχνολογίας mRNA) μπορούν γρήγορα να μετασχηματιστούν, αντιμετωπίζοντας ενδεχόμενη μετάλλαξη που δεν καλύπτεται από την παρούσα σύνθεση τους. Ο δε εμβολιασμός του μεγαλύτερου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού θα απέτρεπε και κάθε δυνατότητα μετάλλαξης στον Covid19. Τα ανωτέρω επιτυγχάνονται με αξιοσημείωτη ασφάλεια, αφού οι ενδεχόμενες σοβαρές παρενέργειες των χορηγούμενων εμβολίων (σπάνιες περιπτώσεις θρομβώσεων ή περιπτώσεις μυοκαρδίτιδας) αντιστοιχούν σε αναλογία 1:100.000 περίπου.
Τα ανωτέρω αποτελούν επίτευγμα και ευλογία ταυτόχρονα, δίνοντας τη δυνατότητα στην ανθρωπότητα να ξεπεράσει τον εφιάλτη της πανδημίας χάρις στην επίτευξη ανοσίας. Προϋποθέτουν όμως τον εμβολιασμό του πολύ μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού (80% μετά την εμφάνιση της ιδιαίτερα μεταδοτικής μετάλλαξης Δέλτα), ο οποίος δεν φαίνεται εύκολο να επιτευχθεί. Στην προσπάθεια επίτευξης μαζικού εμβολιασμού βρισκόμαστε δυστυχώς αντιμέτωποι με δύο, τουλάχιστον, πολύ σημαντικά ατομικά δικαιώματα των πολιτών, που αρνούνται να εμβολιαστούν. Πρόκειται
- για το δικαίωμα στη σωματική ακεραιότητα, που ασκείται από όποιον λανθασμένα θεωρεί πως εκτίθεται σε κίνδυνο από το εμβόλιο και όχι από τη νόσο και
- για το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου, το δικαίωμα δηλαδή και κάθε ανόητου, περίεργου ή ψυχοπαθούς να μεταδίδει δημοσίως κάθε λογής «μπούρδες» σχετικά με το εμβόλιο ή και την πανδημία (δανείζομαι τον όρο “μπούρδες” από τον Καθηγητή Πννευμονολογίας του ΕΚΠΑ κ. Θ. Βασιλακόπουλο, που δεν μπόρεσε ο άνθρωπος να χαρακτηρίσει άλλως πώς τα λεγόμενα αρνητή του εμβολίου σε τηλεοπτική συζήτηση).
Υπάρχει βεβαίως η δυνατότητα άμυνας της κοινωνίας για την προαγωγή του κοινού καλού. Η σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την “προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας του ατόμου σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής”, γνωστή και ως “συνθήκη του Οβιέδο” (ο ελληνικός σχετικός νόμος είναι ο 2619/1998, ΦΕΚ Α’132/1998, όπως μας ενημερώνει ο νομικός κ. Αν. Καρύπογλου) απαγορεύει μεν κάθε ιατρική επέμβαση χωρίς την συναίνεση του ασθενούς, αλλά όχι και τη θέσπιση κινήτρων ή αντικινήτρων ή και επιβολή περιορισμών και κυρώσεων στο άτομο που δεν δίνει την συναίνεσή του. Η ίδια η Σύμβαση άλλωστε ορίζει τα όρια του συγκεκριμένου μείζονος ατομικού δικαιώματος στο άρθρο 26 ως εξής: «∆εν τίθενται περιορισμοί στην άσκηση των δικαιωμάτων και προστατευτικών διατάξεων της παρούσας Σύμβασης πλην όσων ορίζονται δια νόμου και είναι αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία προς το συμφέρον της δημόσιας ασφάλειας, την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της δημόσιας υγείας ή την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων». Συναντάμε λοιπόν και εδώ το «φάντασμα της Ελευθερίας», αφού η Ελευθερία στην απόλυτη μορφή της δεν υπάρχει στις οργανωμένες κοινωνίες. Οι περιορισμοί ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών προκύπτουν αναπόφευκτα για να αντιμετωπιστεί η απειλή ενάντια στο βασικότερο δικαίωμα όλων μας, αυτό της σωματικής ακεραιότητας. Οι σχετικές αποφάσεις της πολιτείας δεν θα είναι εύκολες και ίσως κληθούμε ως κοινωνικό σύνολο να λάβουμε ακόμα δυσκολότερες στο άμεσο μέλλον. Προς ώρας μας φαίνεται εύλογο:
- Να επιβάλλονται, αν χρειαστεί, οι περιορισμοί που όλοι μαζί ανεχθήκαμε το προηγούμενο διάστημα σε όσους δεν έχουν αποκτήσει ανοσία, ή αλλιώς διατυπωμένο, όλες οι άρσεις απαγορεύσεων να αφορούν αποκλειστικά σε όσους έχουν εμβολιαστεί ή νοσήσει.
- Να απαιτήσουμε τον εμβολιασμό του νοσηλευτικού προσωπικού καθώς και του προσωπικού σε κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων. Ακόμα και αν όλοι οι ασθενείς και υπερήλικες εμβολιαστούν, θα υπάρξουν πολλές περιπτώσεις νόσησης με την παρούσα ή όποια μελλοντική μετάλλαξη του Covid19, αν δεν θωρακίσουμε νοσηλευτικά ιδρύματα και γηροκομεία, αφού κανένα εμβόλιο δεν αποκλείει 100% την μόλυνση.
- Να απαιτείται ο εμβολιασμός δημοσίων λειτουργών σε υπηρεσίες πρώτης ανάγκης για τους πολίτες, όπως η αστυνομία και το πυροσβεστικό σώμα. Η ίδια λογική προφύλαξης του κοινωνικού συνόλου πρέπει να βρει εφαρμογή σε πολλούς ακόμα δημόσιους λειτουργούς, συμπολίτες μας δηλαδή που είναι αδύνατο να αποφύγουμε τον συγχρωτισμό μαζί τους σε κάποιες από τις αναγκαίες καθημερινές μας δραστηριότητες.
Οι περιορισμοί θα παρακολουθούν αναγκαστικά την πορεία της πανδημίας και θα πρέπει να αρθούν αμέσως όταν εκλείψει η ανάγκη “προστασίας της δημόσιας υγείας”, όπως ορίζει το άρθρο 26 της Συνθήκης του Οβιέδο. Στην χειρότερη των περιπτώσεων μπορεί να απαιτηθεί να περιοριστούν έτι περαιτέρω οι ελευθερίες μας για να διαφυλάξουμε το αγαθό της δημόσιας υγείας. Ας ελπίσουμε, για το καλό όλων μας, να μην οδηγηθούμε εκεί. Όχι μόνο επειδή κάθε περιορισμός των ελευθεριών των συμπολιτών μας που αρνούνται να εμβολιαστούν είναι απεχθής, αλλά κυρίως γιατί αν χρειαστούν περαιτέρω περιορισμοί, αυτό θα είναι αποτέλεσμα μεγέθυνσης του θανάσιμου κινδύνου από την πανδημία Covid19.
Το Centre of Disease Control and Prevention (CDC) των Η.Π.Α. αξιολογεί ως πιθανή την αιτιώδη συνάφεια περιπτώσεων μυοκαρδίτιδας/περικαρδίτιδας με τα mRNA εμβόλια (Pfizer/Biontech, Moderna) σε πρόσφατη ανακοίνωση.
Οι περιπτώσεις αφορούν συχνά εφήβους και νεαρούς ενήλικες και στην πλειοψηφία τους παρατηρούνται λίγο μετά (έως 5 ημέρες) τη δεύτερη δόση των αντίστοιχων εμβολίων. Ο κίνδυνος μυοκαρδίτιδας υπολογίζεται σε 4,4 περιπτώσεις ανά εκατομμύριο μετά την πρώτη δόση και σε 12,6 περιπτώσεις ανά εκατομμύριο μετά τη δεύτερη δόση των mRNA εμβολίων. Ειδικώς μετά τη δεύτερη δόση έχουν καταγραφεί μόλις 4,7 περιπτώσεις σε γυναίκες και σημαντικά περισσότερες περιπτώσεις, 32 ανά εκατομμύριο, σε άνδρες.
Η σύσταση σε ιατρούς είναι η εγρήγορση και καταγραφή αντίστοιχων περιπτώσεων, οι οποίες έχουν περιγραφεί έχουσες αίσια κατάληξη στο σύνολό τους. Ο αντίστοιχος πολύ σημαντικότερος κίνδυνος προσβολής του μυοκαρδίου από νόσηση με Covid19, καθώς και οι υπόλοιπη νοσηρότητα/θνητότητα από τον ίδιο τον ιό, οδηγεί το CDC να παραμείνει στη σύστασή του όσον αφορά σε εμβολιασμό εφήβων και νέων ενηλίκων, τουλάχιστον όσο η πανδημία και οι μεταλλάξεις του ιού εξακολουθούν να είναι απειλητικές.
Όταν γράφονται αυτές οι γραμμές έχουμε ικανή διασπορά του ιού στην Αττική και αρκετούς ασθενείς που αναρρώνουν μετά από νοσηλεία στο νοσοκομείο. Η συνήθης ερώτηση των οικείων, ιδιαίτερα αν είναι καρδιοπαθείς, είναι πόσες ημέρες χρειάζεται να αποφύγουν την επαφή μαζί τους. Οι πλέον αναλυτικές σχετικές οδηγίες προέρχονται από το CDC (Center For Disease Control And Rrevention) των Η.Π.Α. και συστήνουν στους αναρωνύοντες δεκαήμερη (10 ημέρες) καραντίνα από την έναρξη των συμπτωμάτων της νόσου, με ταυτόχρονη προυπόθεση να παραμένουν απύρετοι για ένα τουλάχιστον εικοσιτετράωρο πριν τη λήξη της. Το διάστημα αυτό αυξάνεται στις είκοσι ημέρες αν πρόκειται για ιδιαιτέρως βαρεία νόσηση ή αφορά υπερήλικες αναρρωνύοντες ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα. Ο λόγος της διαφοροποίησης ωφείλεται στην απουσία ανεύρεσης αναπαραγόμενου ιού στα δείγματα ασθενών με ελαφρά ή μέτρια νόσο δέκα ημέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων, ενώ σε ασθενείς με βαρεία εικόνα (μακρά πορεία, διασωλήνωση) ανιχνεύεται σε ποσοστό έως 5% την δεκάτη πέμπτη (15η) ημέρα από την έναρξη των συμπτωμάτων (https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/duration-isolation.html).
Συχνά προκαλείται ανησυχία στο οικογενειακό ή το εργασιακό περιβάλλον του αναρρωνύοντος από την παρουσία θετικής εξέτασης ανίχνευσης κορωνοιού στο ρινοφάρυγγα πολλές ημέρες μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται τόσο οι ίδιοι όσο και όσοι τους συναναστρέφονται από αδικαολόγητη παράταση της καραντίνας. Δεν πρέπει να συγχέεται η ανίχνευση του ιού με τη δυνατότητα του να πολλαπλασιάζεται, που αποτελεί προυπόθεση για να είναι μεταδοτικός. Σε πολλές μελέτες ανιχνεύεται η παρουσία κορονωιού στις αεροφόρες οδούς αναρρωνυόντων ασθενών έως και 17 ημέρες, κατά μέσο όρο, από την έναρξη των συμπτωμάτων. Κάποιοι μάλιστα έχουν PCR θετικό έως και πολλές εβδομάδες αργότερα (έως 83 ημέρες σε μεμονωμένη περίπτωση ασθενούς!). Σε καμμία όμως από τις σχετικές μελέτες δεν ανιχνεύθηκε μεταδοτικός ιός, δηλαδή ιός με δυνατότητα πολλαπλασιασμού, μετά την ένατη (9η) ημέρα από την έναρξη των συμπτωμάτων (Cevik M, et al. Lancet Microbe 2021;2(1):e13-e22).
Από δημοσίευση στο περιοδικό “Στους Ρυθμούς της Καρδιάς”, τεύχος Μαίου/Ιουνίου
Στην εποχή της πανδημίας του COVID19 έχει δημιουργηθεί ανησυχία όσον αφορά σειρά πολύ διαδεδομένων αντιυπερτασικών φαρμάκων. Πρόκειται για φάρμακα που αναστέλλουν το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης (ΑMEA) και άλλα που αναστέλλουν τους υποδοχείς της αγγειοτενσίνης ΙΙ (ΑΥΑ). Το σύστημα ρενίνης/αγγειοτενσίνης είναι πολύ σημαντικό στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και οι δύο αυτές κατηγορίες φαρμάκων πολύτιμες στην αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης.
Ο λόγος που άνοιξε η σχετική συζήτηση είναι η ενδεχόμενη αύξηση της μεταδοτικότητας του κορωνοιού, όταν κανείς λαμβάνει είτε ΑΜΕΑ είτε ΑΥΑ, η οποία θεωρείται πιθανή, μελετώντας στο εργαστήριο τον τρόπο μετάδοσης προηγούμενων παρόμοιων ιών και, λιγότερο, του COVID19.
H American Heart Association και το American College of Cardiology εξέδωσαν οδηγία να μην μεταβάλλεται η παρούσα αντιυπερτασική αγωγή. Μία λογική σύσταση αφού δεν έχουμε καθόλου κλινικά δεδομένα που να υποστηρίζουν την αλλαγή στη θεραπεία.