Το εμβόλιο της Pfizer που χρησιμοποιήθηκε για τον μαζικό εμβολιασμό των πολιτών του Ισραήλ αποδεικνύεται εξαιρετικά ασφαλές σε ανάλυση που καταγράφει τις παρενέργειες που παρουσιάστηκαν.

Η ανάλυση αφορά σε 884.828 πολίτες και ανέδειξε ως συχνότερη αξιόλογη παρενέργεια την μυοκαρδίτιδα σε πολύ μικρή αναλογία, 2,7 επεισόδια ανά 100.000 εμβολιασμένους ισραηλινούς πολίτες. Οι επόμενες παρενέργειες αφορούσαν σε λεμφαδενοπάθεια, καθόλου ασυνήθης μετά από εμβολιασμό (78 επεισόδια ανά 100.000 εμβολιασμένους), σκωληκοειδίτιδα (παρουσιάστηκε συχνότερα σε εμβολιασμένους πολίτες από τον μέσο πληθυσμό, με αποτέλεσμα να θεωρείται υπεύθυνο το εμβόλιο για 5 περιπτώσεις ανά 100.000 εμβολιασμένους) και λοίμωξη με έρπητα ζωστήρα σε 15,8 περιπτώσεις ανά 100.000 εμβολιασμένους.

Πρόκειται για την πλέον εμπεριστατωμένη σχετική μελέτη σε ένα από τα μεγαλύτερα ιατρικά περιοδικά με παρενέργειες εξαιρετικά σπάνιες, σαφώς πολύ σπανιότερες από τα περισσότερα φάρμακα, αλλά και από πολλά εμβόλια. Με δεδομένη τη μεταδοτικότητα της παραλλαγής Δέλτα, είναι πλέον ορατό το ενδεχόμενο να αποκτήσουμε σχεδόν όλοι ανοσία είτε χάρις στον εμβολιασμό είτε νοσώντας. Η ύπαρξη ιδιαίτερα αποτελεσματικών και εξαιρετικά ασφαλών εμβολίων κάνει το δεύτερο ενδεχόμενο ασύμφορο σε προσωπικό επίπεδο. Σε επίπεδο συλλογικής άμυνας εξάλλου ο εμβολιασμός, ακόμα και όσων νοιώθουν (αλλά δεν είναι) άτρωτοι, όπως συμβαίνει συχνά σε νεαρές ηλικίες, αποτελεί πράξη προστασίας των πιο ευάλωτων συνανθρώπων μας.

Σε παλαιότερη έκφραση γνώμης στους «Ρυθμούς της Καρδιάς» όσον αφορά στον δια νόμου περιορισμό του καπνίσματος σε κλειστούς δημόσιους χώρους, χρησιμοποιήθηκε ο όρος «φάντασμα της Ελευθερίας», δάνειο από ταινία του ισπανού σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ. Είχαμε υποστηρίξει τότε πως σε οργανωμένες κοινωνίες χάνουμε μεγάλο μέρος από τις ελευθερίες μας προς όφελος του κοινού καλού. Οι σκέψεις αυτές αποκτούν, δυστυχώς, επικαιρότητα στη δημόσια συζήτηση γύρω από την αναγκαιότητα ή μη του εμβολιασμού ενάντια στον Covid19 και στις μεταλλάξεις του. Θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε το πλαίσιο στο οποίο νομίζουμε πως πρέπει να κινηθεί ο δημόσιος διάλογος, χωρίς βεβαίως να ισχυριστούμε πως εκφράζουμε την μοναδική γραμμή σκέψης. 

Ας ξεκινήσουμε με μια γενικά αποδεκτή αρχή, ελευθερία με κεφαλαίο Ε δεν υπάρχει. Η ελευθερία μας περιορίζεται, ζώντας σε οργανωμένες κοινωνίες, αλλά αυτό είναι αναπόφευκτο για να διασφαλιστεί το κοινό καλό. Κοινή συναινέσει θυσιάζουμε μέρος της ελευθερίας μας και συμμορφωνόμαστε με κανόνες, που μας επιβάλλονται στο πλαίσιο της συμβίωσης. Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά στο μέγεθος της υποχώρησης της ατομικής μας ελευθερίας στον βωμό του κοινού καλού, οι οποίες καθορίζουν, σε κάποιο βαθμό, και τις πολιτικές προσεγγίσεις του καθενός εξ ημών. Οι φιλελεύθεροι, για παράδειγμα, ομνύουν στον μικρότερο δυνατό περιορισμό των ατομικών ελευθεριών, κρατώντας την παρέμβαση του κράτους στο ελάχιστο δυνατόν. Η ενίσχυση της κρατικής παρέμβασης, από την άλλη πλευρά, με την προσδοκία προαγωγής του κοινού καλού, απαντάται συνήθως στην αριστερή ιδεολογία.  Όσο δημοκρατικότερη η πολιτική οργάνωση και ανεκτικότερη η κουλτούρα των πολιτών τόσο λιγότεροι, μέχρις εξαφανίσεως, είναι οι περιορισμοί της έκφρασης πεποίθησης ή γνώμης. Πρόκειται για «ιερά» ατομικά δικαιώματα, που δύσκολα θα μας πείσει κάποιος πως προξενούν βλάβη στους συμπολίτες μας. Στην άλλη άκρη του φάσματος βρίσκονται ελευθερίες μας, που εν δυνάμει θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των άλλων. Έχουμε δικαίωμα, για παράδειγμα, να οδηγούμε αυτοκίνητο, αλλά μετά από αξιολόγηση, χωρίς κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, ενώ απαγορεύεται να υπερβούμε καθορισμένα όρια ταχύτητας, τα οποία είναι σκανδαλωδώς χαμηλότερα από τις δυνατότητες του αυτοκινήτου μας. 

Γίνεται λοιπόν φανερό πως υπάρχει κλίμακα αξιολόγησης των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών ανάλογα με την σπουδαιότητα που αποδίδεται σε έκαστο εξ αυτών. Στην διάρκεια της πανδημίας περιορίσαμε κατά πολύ σημαντικές ελευθερίες μας, όπως η ελεύθερη κινητικότητα, που όμως υπολείπεται σε αξία της διατήρησης της σωματικής μας ακεραιότητας, η οποία έπρεπε να προστατευθεί από μια δυνητικά θανατηφόρα μόλυνση. Χωρίς εμβόλιο ούτε αποτελεσματική θεραπεία, αναγκαστικά περιορίσαμε τις ελευθερίες μας για να διατηρήσουμε το ύψιστο δικαίωμα μας, αυτό στη ζωή και στην υγεία!  

Η διαχείριση αντικρουόμενων δικαιωμάτων στο θέμα του υποχρεωτικού εμβολιασμού ενάντια στον Covid19. 

Η πανδημία θέτει σε κίνδυνο το ύψιστο δικαίωμα μας, αυτό της σωματικής ακεραιότητας, τόσο άμεσα (λόγω μόλυνσης από Covid19) όσο και έμμεσα. Η έμμεση προσβολή συνίσταται στην ενδεχόμενη αδυναμία του συστήματος υγείας να παρέχει περίθαλψη για άλλες νόσους σε συνθήκες πανδημίας, αλλά και στη διαπιστωμένη αρνητική επίδραση της ενδεχόμενης οικονομικής εξαθλίωσης στην υγεία των πολιτών. Από την άλλη μεριά τα εμβόλια έχουν αποδείξει πως αντιμετωπίζουν με εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα τον Covid19, παρέχοντας ικανοποιητική ασπίδα και ενάντια στις μέχρι τούδε μεταλλάξεις του. Κάποια από αυτά (τεχνολογίας mRNA) μπορούν γρήγορα να μετασχηματιστούν, αντιμετωπίζοντας ενδεχόμενη μετάλλαξη που δεν καλύπτεται από την παρούσα σύνθεση τους. Ο δε εμβολιασμός του μεγαλύτερου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού θα απέτρεπε και κάθε δυνατότητα μετάλλαξης στον Covid19. Τα ανωτέρω επιτυγχάνονται με αξιοσημείωτη ασφάλεια, αφού οι ενδεχόμενες σοβαρές παρενέργειες των χορηγούμενων εμβολίων (σπάνιες περιπτώσεις θρομβώσεων ή περιπτώσεις μυοκαρδίτιδας) αντιστοιχούν σε αναλογία 1:100.000 περίπου. 

Τα ανωτέρω αποτελούν επίτευγμα και ευλογία ταυτόχρονα, δίνοντας τη δυνατότητα στην ανθρωπότητα να ξεπεράσει τον εφιάλτη της πανδημίας χάρις στην επίτευξη ανοσίας. Προϋποθέτουν όμως τον εμβολιασμό του πολύ μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού (80% μετά την εμφάνιση της ιδιαίτερα μεταδοτικής μετάλλαξης Δέλτα), ο οποίος δεν φαίνεται εύκολο να επιτευχθεί. Στην προσπάθεια επίτευξης μαζικού εμβολιασμού βρισκόμαστε δυστυχώς αντιμέτωποι με δύο, τουλάχιστον, πολύ σημαντικά ατομικά δικαιώματα των πολιτών, που αρνούνται να εμβολιαστούν. Πρόκειται 

1. για το δικαίωμα στη σωματική ακεραιότητα, που ασκείται από όποιον λανθασμένα θεωρεί πως εκτίθεται σε κίνδυνο από το εμβόλιο και όχι από τη νόσο και 
2. για το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου, το δικαίωμα δηλαδή και κάθε ανόητου, περίεργου ή ψυχοπαθούς να μεταδίδει δημοσίως κάθε λογής «μπούρδες» σχετικά με το εμβόλιο ή και την πανδημία (δανείζομαι τον όρο “μπούρδες” από τον Καθηγητή Πννευμονολογίας του ΕΚΠΑ κ. Θ. Βασιλακόπουλο, που δεν μπόρεσε ο άνθρωπος να χαρακτηρίσει άλλως πώς τα λεγόμενα αρνητή του εμβολίου σε τηλεοπτική συζήτηση). 

Υπάρχει βεβαίως η δυνατότητα άμυνας της κοινωνίας για την προαγωγή του κοινού καλού. Η σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την “προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας του ατόμου σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής”, γνωστή και ως “συνθήκη του Οβιέδο” (ο ελληνικός σχετικός νόμος είναι ο 2619/1998, ΦΕΚ Α’132/1998, όπως μας ενημερώνει ο νομικός κ. Αν. Καρύπογλου) απαγορεύει μεν κάθε ιατρική επέμβαση χωρίς την συναίνεση του ασθενούς, αλλά όχι και τη θέσπιση κινήτρων ή αντικινήτρων ή και επιβολή περιορισμών και κυρώσεων στο άτομο που δεν δίνει την συναίνεσή του. Η ίδια η Σύμβαση άλλωστε ορίζει τα όρια του συγκεκριμένου μείζονος ατομικού δικαιώματος στο άρθρο 26 ως εξής: «∆εν τίθενται περιορισμοί στην άσκηση των δικαιωμάτων και προστατευτικών διατάξεων της παρούσας Σύμβασης πλην όσων ορίζονται δια νόμου και είναι αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία προς το συμφέρον της δημόσιας ασφάλειας, την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της δημόσιας υγείας ή την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων». Συναντάμε λοιπόν και εδώ το «φάντασμα της Ελευθερίας», αφού η Ελευθερία στην απόλυτη μορφή της δεν υπάρχει στις οργανωμένες κοινωνίες.  Οι περιορισμοί ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών προκύπτουν αναπόφευκτα για να αντιμετωπιστεί η απειλή ενάντια στο βασικότερο δικαίωμα όλων μας, αυτό της σωματικής ακεραιότητας. Οι σχετικές αποφάσεις της πολιτείας δεν θα είναι εύκολες και ίσως κληθούμε ως κοινωνικό σύνολο να λάβουμε ακόμα δυσκολότερες στο άμεσο μέλλον. Προς ώρας μας φαίνεται εύλογο: 

1. Να επιβάλλονται, αν χρειαστεί, οι περιορισμοί που όλοι μαζί ανεχθήκαμε το προηγούμενο διάστημα σε όσους δεν έχουν αποκτήσει ανοσία, ή αλλιώς διατυπωμένο, όλες οι άρσεις απαγορεύσεων να αφορούν αποκλειστικά σε όσους έχουν εμβολιαστεί ή νοσήσει. 
2. Να απαιτήσουμε τον εμβολιασμό του νοσηλευτικού προσωπικού καθώς και του προσωπικού σε κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων. Ακόμα και αν όλοι οι ασθενείς και υπερήλικες εμβολιαστούν, θα υπάρξουν πολλές περιπτώσεις νόσησης με την παρούσα ή όποια μελλοντική μετάλλαξη του Covid19, αν δεν θωρακίσουμε νοσηλευτικά ιδρύματα και γηροκομεία, αφού κανένα εμβόλιο δεν αποκλείει 100% την μόλυνση.
3. Να απαιτείται ο εμβολιασμός δημοσίων λειτουργών σε υπηρεσίες πρώτης ανάγκης για τους πολίτες, όπως η αστυνομία και το πυροσβεστικό σώμα.  Η ίδια λογική προφύλαξης του κοινωνικού συνόλου πρέπει να βρει εφαρμογή σε πολλούς ακόμα δημόσιους λειτουργούς, συμπολίτες μας δηλαδή που είναι αδύνατο να αποφύγουμε τον συγχρωτισμό μαζί τους σε κάποιες από τις αναγκαίες καθημερινές μας δραστηριότητες.  

Οι περιορισμοί θα παρακολουθούν αναγκαστικά την πορεία της πανδημίας και θα πρέπει να αρθούν αμέσως όταν εκλείψει η ανάγκη “προστασίας της δημόσιας υγείας”, όπως ορίζει το άρθρο 26 της Συνθήκης του Οβιέδο. Στην χειρότερη των περιπτώσεων μπορεί να απαιτηθεί να περιοριστούν έτι περαιτέρω οι ελευθερίες μας για να διαφυλάξουμε το αγαθό της δημόσιας υγείας. Ας ελπίσουμε, για το καλό όλων μας, να μην οδηγηθούμε εκεί. Όχι μόνο  επειδή κάθε περιορισμός των ελευθεριών των συμπολιτών μας που αρνούνται να εμβολιαστούν είναι απεχθής, αλλά κυρίως γιατί αν χρειαστούν περαιτέρω περιορισμοί, αυτό θα είναι αποτέλεσμα μεγέθυνσης του θανάσιμου κινδύνου  από την πανδημία Covid19. 

Όταν γράφονται αυτές οι γραμμές έχουμε ικανή διασπορά του ιού στην Αττική και αρκετούς ασθενείς που αναρρώνουν μετά από νοσηλεία στο νοσοκομείο. Η συνήθης ερώτηση των οικείων, ιδιαίτερα αν είναι καρδιοπαθείς, είναι πόσες ημέρες χρειάζεται να αποφύγουν την επαφή μαζί τους. Οι πλέον αναλυτικές σχετικές οδηγίες προέρχονται από το CDC (Center For Disease Control And Rrevention) των Η.Π.Α. και συστήνουν στους αναρωνύοντες δεκαήμερη (10 ημέρες) καραντίνα από την έναρξη των συμπτωμάτων της νόσου, με ταυτόχρονη προυπόθεση να παραμένουν απύρετοι για ένα τουλάχιστον εικοσιτετράωρο πριν τη λήξη της. Το διάστημα αυτό αυξάνεται στις είκοσι ημέρες αν πρόκειται για ιδιαιτέρως βαρεία νόσηση ή αφορά υπερήλικες αναρρωνύοντες ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα. Ο λόγος της διαφοροποίησης ωφείλεται στην απουσία ανεύρεσης αναπαραγόμενου ιού στα δείγματα ασθενών με ελαφρά ή μέτρια νόσο δέκα ημέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων, ενώ σε ασθενείς με βαρεία εικόνα (μακρά πορεία, διασωλήνωση) ανιχνεύεται σε ποσοστό έως 5% την δεκάτη πέμπτη (15^η) ημέρα από την έναρξη των συμπτωμάτων (https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/duration-isolation.html).

Συχνά προκαλείται ανησυχία στο οικογενειακό ή το εργασιακό περιβάλλον του αναρρωνύοντος από την παρουσία θετικής εξέτασης ανίχνευσης κορωνοιού στο ρινοφάρυγγα πολλές ημέρες μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται τόσο οι ίδιοι όσο και όσοι τους συναναστρέφονται από αδικαολόγητη παράταση της καραντίνας. Δεν πρέπει να συγχέεται η ανίχνευση του ιού με τη δυνατότητα του να πολλαπλασιάζεται, που αποτελεί προυπόθεση για να είναι μεταδοτικός. Σε πολλές μελέτες ανιχνεύεται η παρουσία κορονωιού στις αεροφόρες οδούς αναρρωνυόντων ασθενών έως και 17 ημέρες, κατά μέσο όρο, από την έναρξη των συμπτωμάτων. Κάποιοι μάλιστα έχουν PCR θετικό έως και πολλές εβδομάδες αργότερα (έως 83 ημέρες σε μεμονωμένη περίπτωση ασθενούς!). Σε καμμία όμως από τις σχετικές μελέτες δεν ανιχνεύθηκε μεταδοτικός ιός, δηλαδή ιός με δυνατότητα πολλαπλασιασμού, μετά την ένατη (9^η) ημέρα από την έναρξη των συμπτωμάτων (Cevik M, et al. Lancet Microbe 2021;2(1):e13-e22).

Από δημοσίευση στο περιοδικό “Στους Ρυθμούς της Καρδιάς”, τεύχος Μαίου/Ιουνίου

Ο κίνδυνος απέναντι στην επιδημία του κορονωιού COVID19 εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ηλικία και τυχόν προυπάρχοντα νοσήματα. Φαίνεται πως η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης αυξάνουν τον σχετικό κίνδυνο. Από τις καρδιακές νόσους η καρδιακή ανεπάρκεια είναι αυτή που συνεπάγεται τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Η στεφανιαία νόσος με καλή λειτουργία της καρδιάς και οι περισσότερες από τις καρδιακές αρρυθμίες δεν κατατάσουν, από μόνες τους, κάποιον στις ομάδες υψηλού κινδύνου.

Το φάντασμα της ελευθερίας

Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν καθήκον τους να υπερασπιστούν το δικαίωμα του καπνίζειν σε κλειστούς δημόσιους χώρους, θεωρώντας πως οι σχετικές απαγορευτικές ρυθμίσεις αποτελούν περιορισμό της ελευθερίας του ατόμου. Θα συμφωνήσουμε πως πράγματι η ελευθερία μας περιορίζεται, αλλά αυτό είναι αναπόφευκτο για να διασφαλιστεί το κοινό καλό. Ζώντας σε οργανωμένες κοινωνίες συμφωνούμε να απόσχουμε από πράξεις που βλάπτουν το σύνολο. Ανάμεσα στους αναπόφευκτους περιορισμούς της ελευθερίας μας εξέχουσα θέση κατέχουν ενέργειες, που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των άλλων. Περιορίζουμε πράγματι την ελευθερία μας, για παράδειγμα, όταν βρισκόμαστε στη θέση του οδηγού ενός αυτοκινήτου: μας απαγορεύεται να πιούμε οινοπνευματώδη (παρόλο που μας προξενούν μια γλυκιά ευφορία), να υπερβούμε καθορισμένα όρια ταχύτητας (τα οποία είναι σκανδαλωδώς χαμηλότερα από τις δυνατότητες του αυτοκινήτου μας) ή να συνεχίσουμε την πορεία μας σε μια διασταύρωση, αν δεν έχουμε προτεραιότητα. Υπάρχουν μάλιστα διασταυρώσεις με κόκκινους σηματοδότες, όπου μπορεί να καταναλώνουμε καθημερινώς μεγάλο μέρος του πολύτιμου χρόνου μας περιμένοντας (αυτή κι αν είναι στέρηση της ελευθερίας μας)!

Δεν είδαμε ποτέ κάποια καταγγελία της νομοθεσίας που προβλέπει ποινές σε ενδεχόμενη  παραβίαση του κόκκινου σηματοδότη στο όνομα της υπεράσπισης της ελευθερίας επιλογής του ατόμου, ως προάσπιση δηλαδή των ατομικών μας δικαιωμάτων. Κανείς δεν διανοήθηκε να υιοθετήσει μια κατάφωρα αντικοινωνική συμπεριφορά εν ονόματι της ατομικής ελευθερίας. Η κριτική σε αντίστοιχους περιορισμούς της ελευθερίας έχει στο στόχαστρο της το «κράτος πατερούλη» (nanny state, ο αγγλικός όρος) και αφορά σε επιβαλλόμενους περιορισμούς για την προστασία του ατόμου από ενέργειες ή παραλείψεις του, που δεν θέτουν σε κίνδυνο τους άλλους, παρά μόνο τον ίδιο. Περιπτώσεις δηλαδή κατά τις οποίες το κράτος αντιμετωπίζει τους πολίτες όπως ένας αυστηρός κηδεμόνας τα ανήλικα τέκνα του, που χρήζουν προστασίας. Η επιβολή προστίμου σε μοτοσικλετιστές που δεν φορούν κράνος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: η αμιγώς φιλελεύθερη στάση είναι επικριτική απέναντι στον περιορισμό της ατομικής ελευθερίας, που επιφέρουν αντίστοιχες ρυθμίσεις, στον βαθμό που ο παραβάτης δεν βλάπτει τους άλλους, παρά μόνο τον εαυτό του. Υπάρχουν αντεπιχειρήματα που προσπαθούν να αναδείξουν βλάβη για το κοινωνικό σύνολο από την απερισκεψία του μοτοσικλετιστή εκείνου, που ζει ως φυτό για δεκαετίες μετά από τραυματισμό. Υπάρχουν επίσης γκρίζες ζώνες, όπου διερευνάται ενδεχόμενη έμμεση επιβλαβής επίδραση ενεργειών ή παραλείψεων μας στους γύρω μας, όπως για παράδειγμα  η μη εφαρμογή ζώνης κατά την οδήγηση με αυτοκίνητο. Τα παραπάνω έχουν προκαλέσει σύνθετες συζητήσεις, συχνά με τεχνικές λεπτομέρειες, πάντοτε όμως επί της ακόλουθης αρχής: μπορώ ελεύθερα να υιοθετώ πρακτικές αποδεδειγμένα επικίνδυνες για εμένα προσωπικά, όταν δεν θέτω σε κίνδυνο την υγεία των άλλων; Δεν διανοήθηκε ποτέ κανείς να διεκδικήσει ανεμπόδιστη άσκηση ατομικών δικαιωμάτων που θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των υπολοίπων.

Η απαγόρευση του καπνίσματος μειώνει εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια

Όπως δυστυχώς συμβαίνει με το κάπνισμα. Στη χώρα μας ουκ ολίγοι διεκδικούν, στο όνομα της ατομικής ελευθερίας, την άσκηση ενός δικαιώματος που έχει αποδεδειγμένα συνέπειες για την υγεία όλων, δηλαδή και των υπολοίπων, καπνιστών και μη. Η ψήφιση του νόμου που απαγόρευσε το κάπνισμα σε κλειστούς δημόσιους χώρους το καλοκαίρι του 2009 ακολούθησε μια σειρά επιτυχημένων αντίστοιχων νόμων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες λίγα χρόνια ενωρίτερα. Το 2009 είχαμε ήδη μετρήσιμα αποτελέσματα από την εφαρμογή των αντικαπνιστικών νόμων, τα οποία δημοσιεύθηκαν σε έγκυρα ιατρικά περιοδικά. Είχαμε παντού (Σκωτία, Γαλλία και Ιταλία) μειώσεις της επίπτωσης εμφραγμάτων και εγκεφαλικών επεισοδίων από 12% έως και 19%. Φάνηκε δηλαδή πως αποφεύχθηκαν ένα στα έξι περίπου εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια, αποτέλεσμα ιδιαιτέρως εντυπωσιακό και με αξιοσημείωτη ευεργετική επίδραση στο επίπεδο της υγείας των πολιτών. Σε ενδεχόμενη εφαρμογή του νόμου και στη χώρα μας δικαιούμαστε να προσδοκούμε, υπολογίζοντας ως μέση επιτευχθείσα μείωση το 15%, περίπου 3.000 λιγότερα εμφράγματα ετησίως και άλλα τόσα λιγότερα εγκεφαλικά επεισόδια, με αποτέλεσμα  να αποφεύγονται περίπου 1.500 απώλειες ανθρώπινων ζωών και βέβαια πάμπολλες αναπηρίες. Τα στοιχεία αυτά αφορούν μόνο σε εμφράγματα και εγκεφαλικά, επειδή οι διαφορές είναι εύκολο να αξιολογηθούν αμέσως μετά την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου. Αναμένεται επίσης ευεργετική επίδραση στην μείωση πολλών μορφών καρκίνου, αποφεύγοντας ανθρώπινες απώλειες και αναπηρίες, αλλά χρειάζεται μελέτη σε βάθος χρόνου για να μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε τις αντίστοιχες μεταβολές. Όσον αφορά στα εμφράγματα και στα εγκεφαλικά, εκτός από την πιθανολογούμενη ευεργετική μακροχρόνια επίδραση των αντικαπνιστικών νόμων, διαπιστώσαμε ήδη την αξιοσημείωτη μείωση τους ένα χρόνο μετά την εφαρμογή των σχετικών ρυθμίσεων. Οι μετρήσεις βασίστηκαν στις εισαγωγές στα νοσοκομεία των χωρών το διάστημα πριν και μετά την εφαρμογή των νόμων και φαίνεται πως αφορούν τόσο σε μη καπνιστές όσο και σε καπνιστές.

Η ελληνική ιδιοτυπία, αυτή που παράγει αποτυχίες

Δικαιούται κανείς να αναρωτηθεί: Όλοι αυτοί που συζητούν εμβριθώς στα Μ.Μ.Ε., αναλύοντας τα ατομικά δικαιώματα, που πλήττονται από ενδεχόμενη εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου ή την πιθανολογούμενη πτώση της κίνησης όσων καταστημάτων τον εφαρμόσουν, γνωρίζουν άραγε τι μας κοστίζει η ανεμπόδιστη εφαρμογή του ατομικού δικαιώματος του καπνίσματος σε κλειστούς δημόσιους χώρους; Γνωρίζουν πως η προστασία της ατομικής ελευθερίας, στη συγκεκριμένη περίπτωση, αντιστοιχεί σε 1500 νεκρούς ετησίως; Αν το γνωρίζουν, και το αποδέχονται ως αναγκαίο τίμημα στον βωμό της ατομικής ελευθερίας, είναι επικίνδυνοι. Αν δεν το γνωρίζουν, μάλλον συζητάμε άπαντες στον αέρα, χωρίς να ξεκινάμε από τα πραγματικά δεδομένα του προβλήματος, που καλούμαστε να αναλύσουμε. Η δεύτερη στάση, που αποφεύγει τα νούμερα και τις στατιστικές, βάζοντας στην θέση τους ιδεολογήματα, είναι δυστυχώς ενδημική στον δημόσιο διάλογο στη χώρα μας. Ψάξτε την πίσω από κάθε αποτυχία μας ή, αν θέλετε, κάθε χρεωκοπία μας.

Η συγκεκριμένη αποτυχία, αυτή που αφορά στην εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, ήταν προδιαγεγραμμένη. Όπως σε τόσα άλλα θέματα οργάνωσης του δημόσιου χώρου, δεν χρειαζόταν να ανακαλύψουμε την Αμερική, αλλά απλώς να αντιγράψουμε όσα ήδη εφάρμοζαν οι «κουτόφραγκοι» με προσαρμογές στην δική μας, την ελληνική πραγματικότητα. Να φροντίσουμε δηλαδή να έχουμε ενισχυμένους μηχανισμούς ελέγχου και ιδιαίτερα υψηλά πρόστιμα για τους παραβάτες, αφού έχει αποδειχθεί πως συμμορφωνόμαστε δυσκολώτερα από εκείνους σε περιοριστικούς νόμους. Κάναμε ακριβώς το αντίθετο. Με ανύπαρκτους μηχανισμούς ελέγχου και τη δημόσια συζήτηση να αποκρύπτει τους τραγικούς αριθμούς, συνεχίζουμε να θρηνούμε ετησίως 1500 ανθρώπινες απώλειες και πολλές χιλιάδες αναπηρίες συνανθρώπων μας, για να είμαστε «ελεύθεροι».

Αποτυγχάνουμε όχι επειδή δεν μπορούμε, αλλά επειδή δεν αποφασίζουμε να επιτύχουμε. Η παρουσία των σημαντικότερων παραμέτρων που μας οδηγούν σε αποτυχίες αναδεικνύονται στον αντικαπνιστικό νόμο: δεν ασχολούμαστε με τα δεδομένα των προβλημάτων (τους αριθμούς), αλλά καθορίζουμε τη στάση μας με ιδεολογήματα. Δεν αλλάζουμε πάγιους κοινωνικούς και πολιτιστικούς εθισμούς μας, ακόμα κι όταν αποδεικνύονται καταστροφικοί. Δεν θέλουμε να σεβόμαστε νόμους και κανόνες και γι αυτό δεν δημιουργούμε αξιόπιστους μηχανισμούς για την τήρηση τους.

(Δημοσιεύθηκε στους “Ρυθμούς της Καρδιάς”, διμηνιαία έκδοση του ΕΛ.Ι.ΚΑΡ., τεύχος Μαίου/Ιουνίου)

Κανείς δεν είναι σίγουρος για την βέλτιστη αντιμετώπιση της επιδημίας του κορωνοιού COVID19. Το γεγονός πως σχεδόν όλες οι χώρες προσχωρούν στη λογική αυστηρών μέτρων βασίζεται κυρίως στον φόβο υπερφόρτωσης των συστημάτων υγείας καθώς και σε επιδημιολογικές αναλύσεις που υποδεικνύουν πως δεν υφίσταται εναλλακτική λύση την παρούσα χρονική στιγμή.
Μια τέτοια ενδελεχής επιδημιολογική ανάλυση από το Imperial College του Λονδίνου αποδίδει ανακοπή του 1/3 της μετάδοσης στο κλείσιμο σχολείων/εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, 1/3 στα μέτρα περιορισμού επαφών (social distancing) με το υπόλοιπο 1/3 να αντιστοιχεί στη μετάδοση εντός σπιτιού. Το συπέρασμα της μελέτης είναι πως τυχόν περιορισμός των ευπαθών ομάδων με κυκλοφορία των υπολοίπων προς επίτευξη ανοσίας αγέλης (herd immunity) θα οδηγούσε σε ανάγκη κλινών Εντατικής Θεραπείας οκταπλάσια από αυτήν του Ηνωμένου Βασιλείου, δηλαδή εικόνες χειρότερες από αυτές της Ιταλίας.

Φαίνεται πως τα συμπτώματα από τον COVID19 είναι συχνά ήπια με ένα μικρό ποσοστό να χρειάζεται νοσηλεία, κάποτε όμως σε μονάδες εντατικής θεραπείας, από όπου προκύπτουν και οι αναχωρήσεις ασθενών. Η θνητότητα (ποσοστό των αναχωρήσεων) υπολογίζεται σήμερα από 0,2 έως 2%, αλλά σύντομα θα είμαστε σε θέση να την καθορίσουμε με ακρίβεια, έχοντας αξιόπιστα στοιχεία για τον παρανομαστή του κλάσματος (το σύνολο των νοσούντων από COVID19). Φαίνεται πάντως πως οι αναχωρήσεις προκύπτουν σε όσους πάσχουν ήδη από κάποιο νόσημα και αφορούν, σχεδόν πάντα, υπερήλικες. Τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεση μας από τη γειτονική Ιταλία, όπου η κατανομή των ασθενών που έχασαν τη μάχη ανά ηλικιακή ομάδα είναι εντυπωσιακή: τα 2/3 αφορούν στις ηλικίες 70 έως 90 ετών (32,5% 70 με 79 και 42% 80 με 89 ετών), το 15% αφορά ασθενείς άνω των 90 ετών, το 8,5% ασθενείς 60 έως 69 ετών και λιγότερο από 3% ασθενείς 50 έως 59 ετών. Στον βαθμό που αυτή η σχεδόν αποκλειστική «προτίμηση» του COVID19 για τους υπερήλικες επιβεβαιωθεί και από τα δεδομένα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δείχνει έναν ξεκάθαρο στόχο στην προστασία συγκεκριμένης μερίδας του πληθυσμού. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ακόμα μεγαλύτερη προφύλαξη τόσο ασθενών με χαμηλή ανοσία και καρδιοαναπνευστικές παθήσεις (ομάδες υψηλού κινδύνου) όσο και των υπερηλίκων, οι οποίοι πρέπει να έχουν απόλυτη προτεραιότητα στην αναζήτηση ιατρικής φροντίδας. Οι υπόλοιποι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, θα νοσήσουν χωρίς δραματικά επακόλουθα και καλό θα είναι να μην απευθυνθούν καν σε νοσοκομείο.

Η σύσταση σε όσους έχουν γριπώδη συνδρομή, πιθανότατα από COVID19, να μην απευθυνθούν σε νοσοκομειακές δομές είναι μεγάλης σημασίας, αν θέλουμε το υγειονομικό σύστημα να μπορέσει να ανταπεξέλθει στον όγκο των ασθενών που θα χρειαστούν νοσηλεία. Ο τελευταίος θα είναι σιγουρότατα αυξημένος, πιθανόν σε βαθμό αδυναμίας του υγειονομικού συστήματος και των λειτουργών της υγείας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των ασθενών. Κρίσιμη παράμετρος ώστε να αντέξει το σύστημα υγείας της χώρας είναι η διασπορά των αναπόφευκτων κρουσμάτων σε μεγάλο χρονικό διάστημα, ώστε και καλύτερη προετοιμασία να υπάρξει και να μειωθεί το φορτίο στις υγειονομικές δομές κάθε δεδομένη χρονική στιγμή.
(Προδημοσίευση από το περιοδικό “Ρυθμοί της Καρδιάς”, τεύχος Μαρτίου/Απριλίου)

Στην εποχή της επιδημίας του κορωνοιού COVID19 η καρδιολογική κοινότητα προσπαθεί να παρέχει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες τόσο σε ασθενείς θετικούς στον ιό όσο και στους υπόλοιπους καρδιολογικούς ασθενείς, περιορίζοντας ταυτόχρονα την διασπορά του COVID19.
Δημοσιεύθηκαν ήδη οι πρώτες οδηγίες όσον αφορά στις επεμβάσεις στο Αιμοδυναμικό Εργαστήριο, όπου προκρίνεται η αναβολή πράξεων, όταν αυτό δεν συνεπάγεται κίνδυνο για την ζωή των ασθενών, ώστε να μπορούμε να ανταποκριθούμε στις επείγουσες καταστάσεις.
Για περισσότερα σχετικά μπορείτε να δείτε και εδώ.

Η κατανάλωση καφέ δεν επιδρά αρνητικά στην υγεία μας, αλλά αντίθετα αυξάνει κατά τι τα χρόνια της ζωής μας, σύμφωνα με σχετική μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, η οποία έχει δημοσιευθεί

στο περιοδικό της Αμερικανικής Εταιρείας Καρδιολογίας (Circulation). …

Η μνήμη μας είναι καλύτερη μετά από έναν καφέ σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, η οποία δημοσιεύεται σε ιατρικό περιοδικό (Nature Neuroscience). …