Η «διαλειμματική νηστεία» είναι πολύ δημοφιλής δίαιτα και παρεμβαίνει στον ανθρώπινο μεταβολισμό, στερώντας του το βασικό καύσιμο (υδατάνθρακες), μέσω της πλήρους στέρησης τροφής για πολλές ώρες. Κυκλοφορεί σε διαφορετικές μορφές:
Η διαλειμματική νηστεία οδηγεί αναπόφευκτα σε υπερβολική πείνα και επακόλουθη αδυναμία και κόπωση σε παραγωγικές ώρες της ημέρας. Συχνά προκαλεί ευερεθιστότητα, πονοκεφάλους και προβλήματα στον ύπνο. Είναι παρ’ όλα αυτά δημοφιλής και υποστηρίζεται και από την ιατρική κοινότητα, επειδή θεωρείται πως μπορεί να έχει ευεργετικές επιδράσεις πέραν της απώλειας βάρους. Ειδικότερα πιστεύεται πως συντελεί στην μείωση των ελεύθερων ριζών οξυγόνου και γενικότερα των μηχανισμών που προάγουν την φλεγμονή σε κυτταρικό επίπεδο. Παρόλο που τα περισσότερα σχετικά δεδομένα προήλθαν από μελέτες σε ζώα, θεωρείται πιθανή η ευεργετική της επίδραση σε νόσους όπως η αρθρίτιδα, ο καρκίνος, το άσθμα, η σκλήρυνση κατά πλάκας και η νόσος του Alzheimer.
Μόνο που η λογική της διαλειμματικής νηστείας μέσα στο εικοσιτετράωρο (16/8 fasting) δεν φάνηκε να οδηγεί σε μακροχρόνια απώλεια βάρους από μόνη της σε 547 ασθενείς, που κατέγραψαν τις καθημερινές διατροφικές τους συνήθειες για 6 μήνες. Η μέση χρονική διαφορά ανάμεσα στα γεύματα δεν είχε επίδραση στην απώλεια βάρους. Η μελέτη δημοσιεύτηκε πρόσφατα και αποτελεί μια πρώτη αρνητική ένδειξη για την αποτελεσματικότητα της διαλειμματικής δίαιτας.
Από τους “Ρυθμούς της Καρδιάς”, διμηνιαία έκδοση του ΕΛΙΚΑΡ
Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος πως η πανδημία αποτελεί παρελθόν. Όσο κυκλοφορεί ο ιός, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο μεταλλαγής του σε μια πιο επιθετική μορφή ή μια μορφή που δεν επηρεάζεται καθόλου από τα υπάρχοντα εμβόλια, ανοίγοντας ένα νέο κύκλο μετάδοσης.
Επιλέγοντας το αισιόδοξο σενάριο, το τεύχος των Ρυθμών θα φτάσει στα χέρια σας εν μέσω εκτιμήσεων πως ολοκληρώνεται ο κύκλος της πανδημίας του Covid19. Πόσο ίδια ή διαφορετική θα είναι η καθημερινότητα μας όταν η πανδημία θα αποτελεί ανάμνηση; Τι μάθαμε, αν μάθαμε κάτι, στη διάρκεια της, πόσο αλλάξαμε και, τέλος, θα κάναμε κάτι διαφορετικό εφεξής;
Ουδέν κακόν αμιγές καλού…
Η χώρα μας ωφελήθηκε από τις εντυπώσεις που άφησε στη διαχείριση της πανδημίας, ιδιαίτερα κατά το πρώτο στάδιο, όταν δεν υπήρχε ομοφωνία στους τρόπους αντίδρασης κράτους και κοινωνίας. Η Ελλάδα υιοθέτησε πρωτόγνωρα μέτρα, όπως το καθολικό «lock down», νωρίτερα από άλλες χώρες και σε μια περίοδο, που πολλές φωνές θεωρούσαν τον Covid19 επικίνδυνο όσο και η γρίπη. Η απόφαση υπαγορεύθηκε, σε μεγάλο βαθμό, από τις πανθομολογούμενες αδυναμίες του Ε.Σ.Υ. στην αντιμετώπιση ενός κύματος νοσηλευόμενων, αντίστοιχου με αυτά που γονάτισαν περιοχές και χώρες με πολύ πιο προηγμένα συστήματα υγείας. Σε κάθε περίπτωση πάντως η πασιφανής επιτυχία της αντιμετώπισης της πρώτης φάσης από μια μικρή χώρα, συγκρίθηκε αναπόφευκτα με τοποθετήσεις ηγετών μεγάλων χωρών, όπως επί παραδείγματι του Ντόναλντ Τράμπ στις Η.Π.Α. και ανέδειξε την ελληνική κυβέρνηση ως σώφρονα σε αντίθεση με προσεγγίσεις που αποδείχθηκαν εξωπραγματικές και επικίνδυνες. Η ταυτόχρονη επιδίωξη κολοσσών της ενημέρωσης, όπως το αμερικανικό CNN, να αναδείξουν την ανεπάρκεια του τότε προέδρου των Η.Π.Α, χάρισε στον Έλληνα πρωθυπουργό πολλές συνεντεύξεις, στην διάρκεια των οποίων η Ελλάδα κατοχύρωσε την εικόνα μιας χώρας που αντιμετώπισε με αξιοθαύμαστο τρόπο μια υγειονομική κρίση, την ώρα που μεγάλες χώρες, όπως οι Η.Π.Α., δεν διαχειρίζονταν με τη δέουσα σοβαρότητα. Αυτές οι θετικές εντυπώσεις συνετέλεσαν στην πολύ μεγάλη εισροή τουριστών στη χώρα μας τα καλοκαίρια της πανδημίας, αλλά και στη μεταβολή της εικόνας μας στη διεθνή κοινή γνώμη, που πλέον μας ακολουθεί. Μετά από πολύ καιρό η Ελλάδα προβλήθηκε ως φορέας καλών ειδήσεων και όχι μέσα από εικόνες καταστροφής.
Κι ενώ οι ανεπάρκειες μας, που δεν είναι μόνο αριθμητικές, σε κλίνες μονάδων εντατικής θεραπείας δεν έγινε δυνατό να καλυφθούν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η υστέρηση μας στην ηλεκτρονική εποχή μεταμορφώθηκε σε πρωτοπορία. Οι ανάγκες που δημιούργησε ο περιορισμός των μετακινήσεων αξιοποιήθηκαν στο έπακρο χάρη στις συντονισμένες προσπάθειες κατάλληλων ανθρώπων, με πρώτο τον Υπουργό Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, μεταμορφώνοντας τη χώρα από ουραγό σε πρωτοπόρο της νέας εποχής. Την ώρα που οι Έλληνες πολίτες επέλεγαν εναλλακτικές ημερομηνίες και κέντρα εμβολιασμού από το κινητό τους και ειδοποιούνταν σε αυτό με ηλεκτρονικό μήνυμα, πολίτες μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών ενημερώνονταν ταχυδρομικώς πως έπρεπε να μεταφερθούν χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο κατοικίας τους για να εμβολιαστούν. Η μεταμόρφωση της χώρας όσον αφορά στη διεκπεραίωση πλήθους συναλλαγών σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μέσω του διαδικτύου αποτελεί πλέον πολύτιμη παρακαταθήκη με πολλαπλές ωφέλειες τόσο για την καθημερινότητα του πολίτη όσο και για την οικονομία. Θεωρείται άλλωστε σίγουρο πως η ψηφιοποίηση όλο και περισσότερων δραστηριοτήτων θα συνεχιστεί και μετά το τέλος της πανδημίας, καθιστώντας τη χώρα μας παράδειγμα προς μίμηση στον τομέα αυτό.
Αλλαγές συμπεριφορών που θα μας ακολουθούν
Οι μεταβολές στη καθημερινή μας συμπεριφορά πιθανότατα θα μας επηρεάσουν και στο μέλλον. Θυμάμαι πόσο συμφωνούσα με συνάδελφο και φίλο χειρουργό, ο οποίος απέτρεπε συζύγους και παιδιά να ασπάζονται κατά τις συναντήσεις μας τους χειμερινούς μήνες. Είχε απόλυτο δίκιο επεξηγώντας πως «υπάρχουν και ιώσεις», αλλά μάλλον θεωρείτο ο «περίεργος» της παρέας. Όχι πια! Το πιθανότερο είναι πως θα προσέχουμε πολύ περισσότερο τους τρόπους μετάδοσης των κάθε λογής ιώσεων εφεξής και κάποιοι ευάλωτοι συμπολίτες μας θα μπορούν να φορούν και μάσκα προστασίας σε κλειστούς ή πολυσύχναστους χώρους, χωρίς να αποτελούν αξιοπερίεργο θέαμα.
Η ευκολία της ηλεκτρονικής παραγγελίας για πλείστα αγαθά θα παραμείνει. Έτσι κι αλλιώς η πορεία των πραγμάτων εκεί οδηγούσε, αλλά αναντίρρητα η προσαρμογή όλων μας στη μακρόχρονη πανδημία επιτάχυνε τις σχετικές εξελίξεις. Η επιτάχυνση της προσαρμογής μας στη νέα εποχή αφορά τόσο άτομα, επαγγελματίες όσο και τις επιχειρήσεις. Η πολιτική ηγεσία οφείλει να συντονίσει τη μετάβαση, αυξάνοντας τα δίκτυα επικοινωνίας και συνδράμοντας παράγοντες της οικονομίας, που επιχειρούν το πέρασμα στη νέα εποχή, καθώς και απορροφώντας κατά το δυνατό αρνητικές επιπτώσεις, όπως εκτεταμένες απώλειες σχετικών θέσεων εργασίας. Όλα τα παραπάνω απασχολούν το δημόσιο διάλογο εδώ και καιρό, αλλά η επιτάχυνση των διαδικασιών εν μέσω πανδημίας τα κατέστησε πολύ πιο εμφανή.
Αλλαγές πολιτικών που θα χρειασθούν
Αναφέραμε ήδη πως δεν έγινε δυνατό να καλύψουμε τις ελλείψεις του Ε.Σ.Υ. σε κλίνες εντατικής θεραπείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η σχετική αδυναμία σε συνδυασμό με τον πλέον γερασμένο πληθυσμό στη χώρα συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές, καθώς και το χαμηλό ποσοστό εμβολιασθέντων οδήγησε σε αυξημένα ποσοστά απωλειών από Covid19. Η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη να αυξήσουμε τις κλίνες σε μονάδες εντατικής θεραπείας, κάτι που προϋποθέτει όχι μόνο σχετικούς χώρους και μηχανήματα, αλλά και επαρκώς εκπαιδευμένο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό που θα τις στελεχώσει. Για το τελευταίο χρειάζονται μεσοπρόθεσμος και μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και συνεπάγεται οικονομικό κόστος που πρέπει να αναληφθεί. Αποτελεί όμως κοινό τόπο πως η χώρα μας χρειάζεται να προσεγγίσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο κλινών, αφού υπό κανονικές συνθήκες αυτές δεν επαρκούν τους χειμερινούς μήνες εξαιτίας της γρίπης. Υπήρξαν μάλιστα και απόψεις που συστήνουν σε χώρες με ανεπτυγμένα συστήματα υγείας να αυξήσουν περισσότερο τις κλίνες εντατικής θεραπείας, δημιουργώντας δηλαδή πλεονάζουσες κλίνες που θα χρησιμοποιηθούν σε μια ενδεχόμενη πανδημία στο μέλλον. Η μεταφορά που χρησιμοποιήθηκε από τον κομιστή της πρότασης, καθηγητή του LSE Ηλία Μόσιαλο, ήταν οι πολεμικές δαπάνες, όπου δαπανώνται τεράστια ποσά για αντιμετώπιση κρίσεων εάν και εφόσον χρειαστεί, προτείνοντας αντίστοιχη αλλά ελάχιστη συγκριτικά, δαπάνη για τη δημιουργία υπεράριθμων κλινών σε μονάδες εντατικής θεραπείας, που θα χρησιμεύσουν σε περίπτωση μελλοντικής πανδημίας.
Η εμπειρία μας με τον Covid19 επιβεβαίωσε τον αναντικατάστατο ρόλο του κράτους στην αντιμετώπιση μειζόνων υγειονομικών κρίσεων τόσο σε χώρες με καθ’ υπεροχή κρατικές δομές υγείας, όπως οι ευρωπαϊκές, όσο και σε χώρες όπως οι Η.Π.Α. με τον ιδιωτικό τομέα να συντονίζεται από τις κρατικές υπηρεσίες. Ανέδειξε επίσης την ανάγκη δημιουργίας υποδομών βασικής περίθαλψης σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου οι δυνατότητες για επιτυχημένα προγράμματα εμβολιασμού είναι περιορισμένες και περιορίζονται ακόμη περισσότερο από τη σχετική οικονομική επιβάρυνση για την προμήθεια των εμβολίων. Η παραμονή μεγάλου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς υγειονομική κάλυψη στον ενοποιημένο κόσμο μας μετατρέπει κάθε ιό σε μόνιμη απειλή, αφού τυχόν παραλλαγή του σε μια χώρα της Αφρικής, λόγου χάρη, εκκινεί ένα νέο κύκλο πανδημίας. Αναδεικνύεται λοιπόν η ανάγκη περαιτέρω ισχυροποίησης και οικονομικής ενίσχυσης των σχετικών διεθνών οργανισμών, ώστε να δύναται να αντιμετωπιστούν έγκαιρα και αποτελεσματικά κάθε μελλοντική πανδημία σε οιαδήποτε γωνιά της υφηλίου.
μήνυμα, πολίτες μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών ενημερώνονταν ταχυδρομικώς πως έπρεπε να μεταφερθούν χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο κατοικίας τους για να εμβολιαστούν. Η μεταμόρφωση της χώρας όσον αφορά στη διεκπεραίωση πλήθους συναλλαγών σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μέσω του διαδικτύου αποτελεί πλέον πολύτιμη παρακαταθήκη με πολλαπλές ωφέλειες για εμάς τους πολίτες και την οικονομία. Θεωρείται άλλωστε σίγουρο πως η ψηφιοποίηση όλο και περισσότερων δραστηριοτήτων θα συνεχιστεί και μετά το τέλος της πανδημίας, καθιστώντας τη χώρα μας παράδειγμα προς μίμηση στον τομέα αυτό.
Αλλαγές συμπεριφορών που θα μας ακολουθούν
Οι μεταβολές στη καθημερινή μας συμπεριφορά πιθανότατα θα μας επηρεάσουν και στο μέλλον. Θυμάμαι πόσο συμφωνούσα με συνάδελφο και φίλο χειρουργό, ο οποίος απέτρεπε συζύγους και παιδιά να ασπάζονται κατά τις συναντήσεις μας τους χειμερινούς μήνες. Είχε απόλυτο δίκιο επεξηγώντας πως «υπάρχουν και ιώσεις», αλλά μάλλον θεωρείτο ο «περίεργος» της παρέας. Όχι πια! Το πιθανότερο είναι πως θα προσέχουμε πολύ περισσότερο τους τρόπους μετάδοσης των κάθε λογής ιώσεων εφεξής και κάποιοι ευάλωτοι συμπολίτες μας θα μπορούν να φορούν και μάσκα προστασίας σε κλειστούς ή πολυσύχναστους χώρους, χωρίς να αποτελούν αξιοπερίεργο θέαμα.
Η ευκολία της ηλεκτρονικής παραγγελίας για πλείστα αγαθά θα παραμείνει. Έτσι κι αλλιώς η πορεία των πραγμάτων εκεί οδηγούσε, αλλά αναντίρρητα η προσαρμογή όλων μας στη μακρόχρονη πανδημία επιτάχυνε τις σχετικές εξελίξεις. Η επιτάχυνση της προσαρμογής μας στη νέα εποχή αφορά τόσο άτομα, επαγγελματίες όσο και τις επιχειρήσεις. Η πολιτική ηγεσία οφείλει να συντονίσει τη μετάβαση, αυξάνοντας τα δίκτυα επικοινωνίας και συνδράμοντας παράγοντες της οικονομίας, που επιχειρούν το πέρασμα στη νέα εποχή, καθώς και απορροφώντας κατά το δυνατό αρνητικές επιπτώσεις, όπως εκτεταμένες απώλειες σχετικών θέσεων εργασίας. Όλα τα παραπάνω απασχολούν το δημόσιο διάλογο εδώ και καιρό, αλλά η επιτάχυνση των διαδικασιών εν μέσω πανδημίας τα κατέστησε πολύ πιο εμφανή.
Αλλαγές πολιτικών που θα χρειασθούν
Αναφέραμε ήδη πως δεν έγινε δυνατό να καλύψουμε τις ελλείψεις του Ε.Σ.Υ. σε κλίνες εντατικής θεραπείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η σχετική αδυναμία σε συνδυασμό με τον πλέον γερασμένο πληθυσμό στη χώρα συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές, καθώς και η παραμονή ικανού αριθμού ανεμβολίαστων συμπολιτών μας οδήγησε σε αυξημένα ποσοστά απωλειών από Covid19. Η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη να αυξήσουμε τις κλίνες σε μονάδες εντατικής θεραπείας, κάτι που προϋποθέτει όχι μόνο σχετικούς χώρους και μηχανήματα, αλλά και επαρκώς εκπαιδευμένο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό που θα τις στελεχώσει. Το τελευταίο χρειάζεται μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και συνεπάγεται οικονομικό κόστος που πρέπει να αναληφθεί. Αποτελεί όμως κοινό τόπο πως η χώρα μας χρειάζεται να προσεγγίσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο κλινών, αφού σε συνήθεις συνθήκες αυτές δεν επαρκούν τους χειμερινούς μήνες εξαιτίας της γρίπης. Υπήρξαν μάλιστα και απόψεις που συστήνουν σε χώρες με ανεπτυγμένα συστήματα υγείας να αυξήσουν έτι περαιτέρω τις κλίνες εντατικής θεραπείας, δημιουργώντας δηλαδή κλίνες που δεν χρειάζονται σε συνήθεις συνθήκες, ώστε να μπορεί να αντιμετωπιστεί μια ενδεχόμενη πανδημία στο μέλλον. Η μεταφορά που χρησιμοποιήθηκε από τον κομιστή της πρότασης, καθηγητή του LSE Η. Μόσιαλο, ήταν οι πολεμικές δαπάνες, όπου δαπανώνται τεράστια ποσά για αντιμετώπιση κρίσεων όταν και αν χρειαστεί, προτείνοντας αντίστοιχη αλλά ελάχιστη συγκριτικά, δαπάνη για τη δημιουργία υπεράριθμων κλινών σε μονάδες εντατικής θεραπείας, που θα χρησιμεύσουν σε περίπτωση μελλοντικής πανδημίας.
Η εμπειρία μας με τον Covid19 επιβεβαίωσε τον αναντικατάστατο ρόλο του κράτους στην αντιμετώπιση μειζόνων υγειονομικών κρίσεων τόσο σε χώρες με καθ’ υπεροχή κρατικές δομές υγείας, όπως οι ευρωπαϊκές, όσο και σε χώρες όπως οι Η.Π.Α. με τον ιδιωτικό τομέα να συντονίζεται από τις κρατικές υπηρεσίες. Ανέδειξε επίσης την ανάγκη δημιουργίας υποδομών βασικής περίθαλψης σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου οι δυνατότητες για επιτυχημένα προγράμματα εμβολιασμού είναι περιορισμένες και περιορίζονται έτι περαιτέρω από τη σχετική οικονομική επιβάρυνση για την προμήθεια των εμβολίων. Η παραμονή μεγάλου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς υγειονομική κάλυψη στον ενοποιημένο κόσμο μας μετατρέπει κάθε ιό σε μόνιμη απειλή, αφού τυχόν παραλλαγή του σε χώρα της Αφρικής, πχ, εύκολα μεταδίδεται παντού, εκκινώντας ένα νέο κύκλο πανδημίας. Αναδεικνύεται λοιπόν η ανάγκη περαιτέρω ισχυροποίησης και οικονομικής ενίσχυσης των σχετικών διεθνών οργανισμών, ώστε να δύνανται να αντιμετωπίσουν έγκαιρα και αποτελεσματικά κάθε μελλοντική πανδημία σε οιαδήποτε γωνιά της υφηλίου.
Προκαταρτικά στοιχεία που δημοσιεύονται στο N Engl J Med και αφορούν σε πληθυσμό εργαζομένων σε νοσοκομεία της Σκωτίας υποδηλώνουν πως όσοι έχουν εμβολιαστεί (με εμβόλια των Astra και Pfizer) έχουν πολύ χαμηλότερη πιθανότητα μετάδοσης του COVID19.
Μελετήθηκαν 194.362 μέλη από 92.470 νοικοκυριά εργαζομένων μεταξύ Μαρτίου και Νοεμβρίου 2020, συγκρίνοντας την περίοδο προ εμβολιασμού, 14 ημέρες μετά την πρώτη και 14 ημέρες μετά τη δεύτερη δόση του εμβολίου.
Η πιθανότητα μετάδοσης μειώθηκε κατά 30% μετά την πρώτη και κατά 54% μετά τη δεύτερη δόση με ανάλογη μείωση της ανάγκης νοσηλείας των μελών των νοικοκυριών, που νόσησαν.
Από τη συνεργασία του CDC (Centers for Disease Control and Prevention) με επτά διαφορετικούς οργανισμούς παροχής υγείας στις Η.Π.Α. προέκυψε το VISION, ένα δίκτυο αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας του εμβολιασμού στο σύνολο του πλυθησμού και σε πραγματικές συνθήκες, εκτός δηλαδή των κλινικών μελετών.
Τα αποτελέσματα δημοσιεύονται στο πλέον προβεβλημένο ιατρικό περιοδικό, το N Engl J Med και αφορούν σε ασθενείς με λοίμωξη από κορωνοιό που είτε απευθύνθηκαν σε υγειονομικές δομές παροχής πρώτων βοηθειών είτε χρειάστηκε να νοσηλευθούν από την αρχή του έτους έως και τις 22 Ιουνίου 2021. Βρέθηκαν 4321 ασθενείς με σχετική συμπτωματολογία και θετικό pcr τεστ, που νοσηλεύθηκαν και 3251 που επισκεύθηκαν επειγόντως εξωτερικά ιατρεία, χωρίς τελικώς να νοσηλευθούν.
Η αποτελεσματικότητα των mRNA εμβολίων ήταν 89% στην αποφυγή νοσηλείας, 90% στην αποτροπή παραμονής σε μονάδα εντατικής θεραπείας και 91% στην αποφυγή προσφυγής σε εξωτερικά ιατρεία. Η αντίστοιχη αποτελεσματικότητα για όσους είχαν λάβει μόνο την πρώτη δόση ήταν 54% όσον αφορά νοσηλείες και 68% ΄σον αφορά αποφυγή προσφυγής σε επείγοντα εξωτερικά ιατρεία.
Η προστασία παρέμενε εξαιρετικά υψηλή και όσον αφορά στις ομάδες υψηλού κινδύνου (81-95% αποφυγή νοσηλείας σε άτομα μεγαλύτερα των 85 ετών) και δεν μειώθηκε έως και 112 ημέρες μετά την δεύτερη δόση (μέγιστο χρονικό διάστημα που ήταν εφικτό να αναλυθεί σε αυτήν την μελέτη).
Το εμβόλιο της Pfizer που χρησιμοποιήθηκε για τον μαζικό εμβολιασμό των πολιτών του Ισραήλ αποδεικνύεται εξαιρετικά ασφαλές σε ανάλυση που καταγράφει τις παρενέργειες που παρουσιάστηκαν.
Η ανάλυση αφορά σε 884.828 πολίτες και ανέδειξε ως συχνότερη αξιόλογη παρενέργεια την μυοκαρδίτιδα σε πολύ μικρή αναλογία, 2,7 επεισόδια ανά 100.000 εμβολιασμένους ισραηλινούς πολίτες. Οι επόμενες παρενέργειες αφορούσαν σε λεμφαδενοπάθεια, καθόλου ασυνήθης μετά από εμβολιασμό (78 επεισόδια ανά 100.000 εμβολιασμένους), σκωληκοειδίτιδα (παρουσιάστηκε συχνότερα σε εμβολιασμένους πολίτες από τον μέσο πληθυσμό, με αποτέλεσμα να θεωρείται υπεύθυνο το εμβόλιο για 5 περιπτώσεις ανά 100.000 εμβολιασμένους) και λοίμωξη με έρπητα ζωστήρα σε 15,8 περιπτώσεις ανά 100.000 εμβολιασμένους.
Πρόκειται για την πλέον εμπεριστατωμένη σχετική μελέτη σε ένα από τα μεγαλύτερα ιατρικά περιοδικά με παρενέργειες εξαιρετικά σπάνιες, σαφώς πολύ σπανιότερες από τα περισσότερα φάρμακα, αλλά και από πολλά εμβόλια. Με δεδομένη τη μεταδοτικότητα της παραλλαγής Δέλτα, είναι πλέον ορατό το ενδεχόμενο να αποκτήσουμε σχεδόν όλοι ανοσία είτε χάρις στον εμβολιασμό είτε νοσώντας. Η ύπαρξη ιδιαίτερα αποτελεσματικών και εξαιρετικά ασφαλών εμβολίων κάνει το δεύτερο ενδεχόμενο ασύμφορο σε προσωπικό επίπεδο. Σε επίπεδο συλλογικής άμυνας εξάλλου ο εμβολιασμός, ακόμα και όσων νοιώθουν (αλλά δεν είναι) άτρωτοι, όπως συμβαίνει συχνά σε νεαρές ηλικίες, αποτελεί πράξη προστασίας των πιο ευάλωτων συνανθρώπων μας.
Σε παλαιότερη έκφραση γνώμης στους «Ρυθμούς της Καρδιάς» όσον αφορά στον δια νόμου περιορισμό του καπνίσματος σε κλειστούς δημόσιους χώρους, χρησιμοποιήθηκε ο όρος «φάντασμα της Ελευθερίας», δάνειο από ταινία του ισπανού σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ. Είχαμε υποστηρίξει τότε πως σε οργανωμένες κοινωνίες χάνουμε μεγάλο μέρος από τις ελευθερίες μας προς όφελος του κοινού καλού. Οι σκέψεις αυτές αποκτούν, δυστυχώς, επικαιρότητα στη δημόσια συζήτηση γύρω από την αναγκαιότητα ή μη του εμβολιασμού ενάντια στον Covid19 και στις μεταλλάξεις του. Θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε το πλαίσιο στο οποίο νομίζουμε πως πρέπει να κινηθεί ο δημόσιος διάλογος, χωρίς βεβαίως να ισχυριστούμε πως εκφράζουμε την μοναδική γραμμή σκέψης.
Ας ξεκινήσουμε με μια γενικά αποδεκτή αρχή, ελευθερία με κεφαλαίο Ε δεν υπάρχει. Η ελευθερία μας περιορίζεται, ζώντας σε οργανωμένες κοινωνίες, αλλά αυτό είναι αναπόφευκτο για να διασφαλιστεί το κοινό καλό. Κοινή συναινέσει θυσιάζουμε μέρος της ελευθερίας μας και συμμορφωνόμαστε με κανόνες, που μας επιβάλλονται στο πλαίσιο της συμβίωσης. Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά στο μέγεθος της υποχώρησης της ατομικής μας ελευθερίας στον βωμό του κοινού καλού, οι οποίες καθορίζουν, σε κάποιο βαθμό, και τις πολιτικές προσεγγίσεις του καθενός εξ ημών. Οι φιλελεύθεροι, για παράδειγμα, ομνύουν στον μικρότερο δυνατό περιορισμό των ατομικών ελευθεριών, κρατώντας την παρέμβαση του κράτους στο ελάχιστο δυνατόν. Η ενίσχυση της κρατικής παρέμβασης, από την άλλη πλευρά, με την προσδοκία προαγωγής του κοινού καλού, απαντάται συνήθως στην αριστερή ιδεολογία. Όσο δημοκρατικότερη η πολιτική οργάνωση και ανεκτικότερη η κουλτούρα των πολιτών τόσο λιγότεροι, μέχρις εξαφανίσεως, είναι οι περιορισμοί της έκφρασης πεποίθησης ή γνώμης. Πρόκειται για «ιερά» ατομικά δικαιώματα, που δύσκολα θα μας πείσει κάποιος πως προξενούν βλάβη στους συμπολίτες μας. Στην άλλη άκρη του φάσματος βρίσκονται ελευθερίες μας, που εν δυνάμει θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των άλλων. Έχουμε δικαίωμα, για παράδειγμα, να οδηγούμε αυτοκίνητο, αλλά μετά από αξιολόγηση, χωρίς κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, ενώ απαγορεύεται να υπερβούμε καθορισμένα όρια ταχύτητας, τα οποία είναι σκανδαλωδώς χαμηλότερα από τις δυνατότητες του αυτοκινήτου μας.
Γίνεται λοιπόν φανερό πως υπάρχει κλίμακα αξιολόγησης των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών ανάλογα με την σπουδαιότητα που αποδίδεται σε έκαστο εξ αυτών. Στην διάρκεια της πανδημίας περιορίσαμε κατά πολύ σημαντικές ελευθερίες μας, όπως η ελεύθερη κινητικότητα, που όμως υπολείπεται σε αξία της διατήρησης της σωματικής μας ακεραιότητας, η οποία έπρεπε να προστατευθεί από μια δυνητικά θανατηφόρα μόλυνση. Χωρίς εμβόλιο ούτε αποτελεσματική θεραπεία, αναγκαστικά περιορίσαμε τις ελευθερίες μας για να διατηρήσουμε το ύψιστο δικαίωμα μας, αυτό στη ζωή και στην υγεία!
Η διαχείριση αντικρουόμενων δικαιωμάτων στο θέμα του υποχρεωτικού εμβολιασμού ενάντια στον Covid19.
Η πανδημία θέτει σε κίνδυνο το ύψιστο δικαίωμα μας, αυτό της σωματικής ακεραιότητας, τόσο άμεσα (λόγω μόλυνσης από Covid19) όσο και έμμεσα. Η έμμεση προσβολή συνίσταται στην ενδεχόμενη αδυναμία του συστήματος υγείας να παρέχει περίθαλψη για άλλες νόσους σε συνθήκες πανδημίας, αλλά και στη διαπιστωμένη αρνητική επίδραση της ενδεχόμενης οικονομικής εξαθλίωσης στην υγεία των πολιτών. Από την άλλη μεριά τα εμβόλια έχουν αποδείξει πως αντιμετωπίζουν με εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα τον Covid19, παρέχοντας ικανοποιητική ασπίδα και ενάντια στις μέχρι τούδε μεταλλάξεις του. Κάποια από αυτά (τεχνολογίας mRNA) μπορούν γρήγορα να μετασχηματιστούν, αντιμετωπίζοντας ενδεχόμενη μετάλλαξη που δεν καλύπτεται από την παρούσα σύνθεση τους. Ο δε εμβολιασμός του μεγαλύτερου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού θα απέτρεπε και κάθε δυνατότητα μετάλλαξης στον Covid19. Τα ανωτέρω επιτυγχάνονται με αξιοσημείωτη ασφάλεια, αφού οι ενδεχόμενες σοβαρές παρενέργειες των χορηγούμενων εμβολίων (σπάνιες περιπτώσεις θρομβώσεων ή περιπτώσεις μυοκαρδίτιδας) αντιστοιχούν σε αναλογία 1:100.000 περίπου.
Τα ανωτέρω αποτελούν επίτευγμα και ευλογία ταυτόχρονα, δίνοντας τη δυνατότητα στην ανθρωπότητα να ξεπεράσει τον εφιάλτη της πανδημίας χάρις στην επίτευξη ανοσίας. Προϋποθέτουν όμως τον εμβολιασμό του πολύ μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού (80% μετά την εμφάνιση της ιδιαίτερα μεταδοτικής μετάλλαξης Δέλτα), ο οποίος δεν φαίνεται εύκολο να επιτευχθεί. Στην προσπάθεια επίτευξης μαζικού εμβολιασμού βρισκόμαστε δυστυχώς αντιμέτωποι με δύο, τουλάχιστον, πολύ σημαντικά ατομικά δικαιώματα των πολιτών, που αρνούνται να εμβολιαστούν. Πρόκειται
Υπάρχει βεβαίως η δυνατότητα άμυνας της κοινωνίας για την προαγωγή του κοινού καλού. Η σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την “προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας του ατόμου σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής”, γνωστή και ως “συνθήκη του Οβιέδο” (ο ελληνικός σχετικός νόμος είναι ο 2619/1998, ΦΕΚ Α’132/1998, όπως μας ενημερώνει ο νομικός κ. Αν. Καρύπογλου) απαγορεύει μεν κάθε ιατρική επέμβαση χωρίς την συναίνεση του ασθενούς, αλλά όχι και τη θέσπιση κινήτρων ή αντικινήτρων ή και επιβολή περιορισμών και κυρώσεων στο άτομο που δεν δίνει την συναίνεσή του. Η ίδια η Σύμβαση άλλωστε ορίζει τα όρια του συγκεκριμένου μείζονος ατομικού δικαιώματος στο άρθρο 26 ως εξής: «∆εν τίθενται περιορισμοί στην άσκηση των δικαιωμάτων και προστατευτικών διατάξεων της παρούσας Σύμβασης πλην όσων ορίζονται δια νόμου και είναι αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία προς το συμφέρον της δημόσιας ασφάλειας, την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της δημόσιας υγείας ή την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων». Συναντάμε λοιπόν και εδώ το «φάντασμα της Ελευθερίας», αφού η Ελευθερία στην απόλυτη μορφή της δεν υπάρχει στις οργανωμένες κοινωνίες. Οι περιορισμοί ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών προκύπτουν αναπόφευκτα για να αντιμετωπιστεί η απειλή ενάντια στο βασικότερο δικαίωμα όλων μας, αυτό της σωματικής ακεραιότητας. Οι σχετικές αποφάσεις της πολιτείας δεν θα είναι εύκολες και ίσως κληθούμε ως κοινωνικό σύνολο να λάβουμε ακόμα δυσκολότερες στο άμεσο μέλλον. Προς ώρας μας φαίνεται εύλογο:
Οι περιορισμοί θα παρακολουθούν αναγκαστικά την πορεία της πανδημίας και θα πρέπει να αρθούν αμέσως όταν εκλείψει η ανάγκη “προστασίας της δημόσιας υγείας”, όπως ορίζει το άρθρο 26 της Συνθήκης του Οβιέδο. Στην χειρότερη των περιπτώσεων μπορεί να απαιτηθεί να περιοριστούν έτι περαιτέρω οι ελευθερίες μας για να διαφυλάξουμε το αγαθό της δημόσιας υγείας. Ας ελπίσουμε, για το καλό όλων μας, να μην οδηγηθούμε εκεί. Όχι μόνο επειδή κάθε περιορισμός των ελευθεριών των συμπολιτών μας που αρνούνται να εμβολιαστούν είναι απεχθής, αλλά κυρίως γιατί αν χρειαστούν περαιτέρω περιορισμοί, αυτό θα είναι αποτέλεσμα μεγέθυνσης του θανάσιμου κινδύνου από την πανδημία Covid19.
Όταν γράφονται αυτές οι γραμμές έχουμε ικανή διασπορά του ιού στην Αττική και αρκετούς ασθενείς που αναρρώνουν μετά από νοσηλεία στο νοσοκομείο. Η συνήθης ερώτηση των οικείων, ιδιαίτερα αν είναι καρδιοπαθείς, είναι πόσες ημέρες χρειάζεται να αποφύγουν την επαφή μαζί τους. Οι πλέον αναλυτικές σχετικές οδηγίες προέρχονται από το CDC (Center For Disease Control And Rrevention) των Η.Π.Α. και συστήνουν στους αναρωνύοντες δεκαήμερη (10 ημέρες) καραντίνα από την έναρξη των συμπτωμάτων της νόσου, με ταυτόχρονη προυπόθεση να παραμένουν απύρετοι για ένα τουλάχιστον εικοσιτετράωρο πριν τη λήξη της. Το διάστημα αυτό αυξάνεται στις είκοσι ημέρες αν πρόκειται για ιδιαιτέρως βαρεία νόσηση ή αφορά υπερήλικες αναρρωνύοντες ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα. Ο λόγος της διαφοροποίησης ωφείλεται στην απουσία ανεύρεσης αναπαραγόμενου ιού στα δείγματα ασθενών με ελαφρά ή μέτρια νόσο δέκα ημέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων, ενώ σε ασθενείς με βαρεία εικόνα (μακρά πορεία, διασωλήνωση) ανιχνεύεται σε ποσοστό έως 5% την δεκάτη πέμπτη (15η) ημέρα από την έναρξη των συμπτωμάτων (https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/duration-isolation.html).
Συχνά προκαλείται ανησυχία στο οικογενειακό ή το εργασιακό περιβάλλον του αναρρωνύοντος από την παρουσία θετικής εξέτασης ανίχνευσης κορωνοιού στο ρινοφάρυγγα πολλές ημέρες μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται τόσο οι ίδιοι όσο και όσοι τους συναναστρέφονται από αδικαολόγητη παράταση της καραντίνας. Δεν πρέπει να συγχέεται η ανίχνευση του ιού με τη δυνατότητα του να πολλαπλασιάζεται, που αποτελεί προυπόθεση για να είναι μεταδοτικός. Σε πολλές μελέτες ανιχνεύεται η παρουσία κορονωιού στις αεροφόρες οδούς αναρρωνυόντων ασθενών έως και 17 ημέρες, κατά μέσο όρο, από την έναρξη των συμπτωμάτων. Κάποιοι μάλιστα έχουν PCR θετικό έως και πολλές εβδομάδες αργότερα (έως 83 ημέρες σε μεμονωμένη περίπτωση ασθενούς!). Σε καμμία όμως από τις σχετικές μελέτες δεν ανιχνεύθηκε μεταδοτικός ιός, δηλαδή ιός με δυνατότητα πολλαπλασιασμού, μετά την ένατη (9η) ημέρα από την έναρξη των συμπτωμάτων (Cevik M, et al. Lancet Microbe 2021;2(1):e13-e22).
Από δημοσίευση στο περιοδικό “Στους Ρυθμούς της Καρδιάς”, τεύχος Μαίου/Ιουνίου
Ο κίνδυνος απέναντι στην επιδημία του κορονωιού COVID19 εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ηλικία και τυχόν προυπάρχοντα νοσήματα. Φαίνεται πως η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης αυξάνουν τον σχετικό κίνδυνο. Από τις καρδιακές νόσους η καρδιακή ανεπάρκεια είναι αυτή που συνεπάγεται τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Η στεφανιαία νόσος με καλή λειτουργία της καρδιάς και οι περισσότερες από τις καρδιακές αρρυθμίες δεν κατατάσουν, από μόνες τους, κάποιον στις ομάδες υψηλού κινδύνου.
Το φάντασμα της ελευθερίας
Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν καθήκον τους να υπερασπιστούν το δικαίωμα του καπνίζειν σε κλειστούς δημόσιους χώρους, θεωρώντας πως οι σχετικές απαγορευτικές ρυθμίσεις αποτελούν περιορισμό της ελευθερίας του ατόμου. Θα συμφωνήσουμε πως πράγματι η ελευθερία μας περιορίζεται, αλλά αυτό είναι αναπόφευκτο για να διασφαλιστεί το κοινό καλό. Ζώντας σε οργανωμένες κοινωνίες συμφωνούμε να απόσχουμε από πράξεις που βλάπτουν το σύνολο. Ανάμεσα στους αναπόφευκτους περιορισμούς της ελευθερίας μας εξέχουσα θέση κατέχουν ενέργειες, που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των άλλων. Περιορίζουμε πράγματι την ελευθερία μας, για παράδειγμα, όταν βρισκόμαστε στη θέση του οδηγού ενός αυτοκινήτου: μας απαγορεύεται να πιούμε οινοπνευματώδη (παρόλο που μας προξενούν μια γλυκιά ευφορία), να υπερβούμε καθορισμένα όρια ταχύτητας (τα οποία είναι σκανδαλωδώς χαμηλότερα από τις δυνατότητες του αυτοκινήτου μας) ή να συνεχίσουμε την πορεία μας σε μια διασταύρωση, αν δεν έχουμε προτεραιότητα. Υπάρχουν μάλιστα διασταυρώσεις με κόκκινους σηματοδότες, όπου μπορεί να καταναλώνουμε καθημερινώς μεγάλο μέρος του πολύτιμου χρόνου μας περιμένοντας (αυτή κι αν είναι στέρηση της ελευθερίας μας)!
Δεν είδαμε ποτέ κάποια καταγγελία της νομοθεσίας που προβλέπει ποινές σε ενδεχόμενη παραβίαση του κόκκινου σηματοδότη στο όνομα της υπεράσπισης της ελευθερίας επιλογής του ατόμου, ως προάσπιση δηλαδή των ατομικών μας δικαιωμάτων. Κανείς δεν διανοήθηκε να υιοθετήσει μια κατάφωρα αντικοινωνική συμπεριφορά εν ονόματι της ατομικής ελευθερίας. Η κριτική σε αντίστοιχους περιορισμούς της ελευθερίας έχει στο στόχαστρο της το «κράτος πατερούλη» (nanny state, ο αγγλικός όρος) και αφορά σε επιβαλλόμενους περιορισμούς για την προστασία του ατόμου από ενέργειες ή παραλείψεις του, που δεν θέτουν σε κίνδυνο τους άλλους, παρά μόνο τον ίδιο. Περιπτώσεις δηλαδή κατά τις οποίες το κράτος αντιμετωπίζει τους πολίτες όπως ένας αυστηρός κηδεμόνας τα ανήλικα τέκνα του, που χρήζουν προστασίας. Η επιβολή προστίμου σε μοτοσικλετιστές που δεν φορούν κράνος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: η αμιγώς φιλελεύθερη στάση είναι επικριτική απέναντι στον περιορισμό της ατομικής ελευθερίας, που επιφέρουν αντίστοιχες ρυθμίσεις, στον βαθμό που ο παραβάτης δεν βλάπτει τους άλλους, παρά μόνο τον εαυτό του. Υπάρχουν αντεπιχειρήματα που προσπαθούν να αναδείξουν βλάβη για το κοινωνικό σύνολο από την απερισκεψία του μοτοσικλετιστή εκείνου, που ζει ως φυτό για δεκαετίες μετά από τραυματισμό. Υπάρχουν επίσης γκρίζες ζώνες, όπου διερευνάται ενδεχόμενη έμμεση επιβλαβής επίδραση ενεργειών ή παραλείψεων μας στους γύρω μας, όπως για παράδειγμα η μη εφαρμογή ζώνης κατά την οδήγηση με αυτοκίνητο. Τα παραπάνω έχουν προκαλέσει σύνθετες συζητήσεις, συχνά με τεχνικές λεπτομέρειες, πάντοτε όμως επί της ακόλουθης αρχής: μπορώ ελεύθερα να υιοθετώ πρακτικές αποδεδειγμένα επικίνδυνες για εμένα προσωπικά, όταν δεν θέτω σε κίνδυνο την υγεία των άλλων; Δεν διανοήθηκε ποτέ κανείς να διεκδικήσει ανεμπόδιστη άσκηση ατομικών δικαιωμάτων που θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των υπολοίπων.
Η απαγόρευση του καπνίσματος μειώνει εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια
Όπως δυστυχώς συμβαίνει με το κάπνισμα. Στη χώρα μας ουκ ολίγοι διεκδικούν, στο όνομα της ατομικής ελευθερίας, την άσκηση ενός δικαιώματος που έχει αποδεδειγμένα συνέπειες για την υγεία όλων, δηλαδή και των υπολοίπων, καπνιστών και μη. Η ψήφιση του νόμου που απαγόρευσε το κάπνισμα σε κλειστούς δημόσιους χώρους το καλοκαίρι του 2009 ακολούθησε μια σειρά επιτυχημένων αντίστοιχων νόμων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες λίγα χρόνια ενωρίτερα. Το 2009 είχαμε ήδη μετρήσιμα αποτελέσματα από την εφαρμογή των αντικαπνιστικών νόμων, τα οποία δημοσιεύθηκαν σε έγκυρα ιατρικά περιοδικά. Είχαμε παντού (Σκωτία, Γαλλία και Ιταλία) μειώσεις της επίπτωσης εμφραγμάτων και εγκεφαλικών επεισοδίων από 12% έως και 19%. Φάνηκε δηλαδή πως αποφεύχθηκαν ένα στα έξι περίπου εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια, αποτέλεσμα ιδιαιτέρως εντυπωσιακό και με αξιοσημείωτη ευεργετική επίδραση στο επίπεδο της υγείας των πολιτών. Σε ενδεχόμενη εφαρμογή του νόμου και στη χώρα μας δικαιούμαστε να προσδοκούμε, υπολογίζοντας ως μέση επιτευχθείσα μείωση το 15%, περίπου 3.000 λιγότερα εμφράγματα ετησίως και άλλα τόσα λιγότερα εγκεφαλικά επεισόδια, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται περίπου 1.500 απώλειες ανθρώπινων ζωών και βέβαια πάμπολλες αναπηρίες. Τα στοιχεία αυτά αφορούν μόνο σε εμφράγματα και εγκεφαλικά, επειδή οι διαφορές είναι εύκολο να αξιολογηθούν αμέσως μετά την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου. Αναμένεται επίσης ευεργετική επίδραση στην μείωση πολλών μορφών καρκίνου, αποφεύγοντας ανθρώπινες απώλειες και αναπηρίες, αλλά χρειάζεται μελέτη σε βάθος χρόνου για να μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε τις αντίστοιχες μεταβολές. Όσον αφορά στα εμφράγματα και στα εγκεφαλικά, εκτός από την πιθανολογούμενη ευεργετική μακροχρόνια επίδραση των αντικαπνιστικών νόμων, διαπιστώσαμε ήδη την αξιοσημείωτη μείωση τους ένα χρόνο μετά την εφαρμογή των σχετικών ρυθμίσεων. Οι μετρήσεις βασίστηκαν στις εισαγωγές στα νοσοκομεία των χωρών το διάστημα πριν και μετά την εφαρμογή των νόμων και φαίνεται πως αφορούν τόσο σε μη καπνιστές όσο και σε καπνιστές.
Η ελληνική ιδιοτυπία, αυτή που παράγει αποτυχίες
Δικαιούται κανείς να αναρωτηθεί: Όλοι αυτοί που συζητούν εμβριθώς στα Μ.Μ.Ε., αναλύοντας τα ατομικά δικαιώματα, που πλήττονται από ενδεχόμενη εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου ή την πιθανολογούμενη πτώση της κίνησης όσων καταστημάτων τον εφαρμόσουν, γνωρίζουν άραγε τι μας κοστίζει η ανεμπόδιστη εφαρμογή του ατομικού δικαιώματος του καπνίσματος σε κλειστούς δημόσιους χώρους; Γνωρίζουν πως η προστασία της ατομικής ελευθερίας, στη συγκεκριμένη περίπτωση, αντιστοιχεί σε 1500 νεκρούς ετησίως; Αν το γνωρίζουν, και το αποδέχονται ως αναγκαίο τίμημα στον βωμό της ατομικής ελευθερίας, είναι επικίνδυνοι. Αν δεν το γνωρίζουν, μάλλον συζητάμε άπαντες στον αέρα, χωρίς να ξεκινάμε από τα πραγματικά δεδομένα του προβλήματος, που καλούμαστε να αναλύσουμε. Η δεύτερη στάση, που αποφεύγει τα νούμερα και τις στατιστικές, βάζοντας στην θέση τους ιδεολογήματα, είναι δυστυχώς ενδημική στον δημόσιο διάλογο στη χώρα μας. Ψάξτε την πίσω από κάθε αποτυχία μας ή, αν θέλετε, κάθε χρεωκοπία μας.
Η συγκεκριμένη αποτυχία, αυτή που αφορά στην εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, ήταν προδιαγεγραμμένη. Όπως σε τόσα άλλα θέματα οργάνωσης του δημόσιου χώρου, δεν χρειαζόταν να ανακαλύψουμε την Αμερική, αλλά απλώς να αντιγράψουμε όσα ήδη εφάρμοζαν οι «κουτόφραγκοι» με προσαρμογές στην δική μας, την ελληνική πραγματικότητα. Να φροντίσουμε δηλαδή να έχουμε ενισχυμένους μηχανισμούς ελέγχου και ιδιαίτερα υψηλά πρόστιμα για τους παραβάτες, αφού έχει αποδειχθεί πως συμμορφωνόμαστε δυσκολώτερα από εκείνους σε περιοριστικούς νόμους. Κάναμε ακριβώς το αντίθετο. Με ανύπαρκτους μηχανισμούς ελέγχου και τη δημόσια συζήτηση να αποκρύπτει τους τραγικούς αριθμούς, συνεχίζουμε να θρηνούμε ετησίως 1500 ανθρώπινες απώλειες και πολλές χιλιάδες αναπηρίες συνανθρώπων μας, για να είμαστε «ελεύθεροι».
Αποτυγχάνουμε όχι επειδή δεν μπορούμε, αλλά επειδή δεν αποφασίζουμε να επιτύχουμε. Η παρουσία των σημαντικότερων παραμέτρων που μας οδηγούν σε αποτυχίες αναδεικνύονται στον αντικαπνιστικό νόμο: δεν ασχολούμαστε με τα δεδομένα των προβλημάτων (τους αριθμούς), αλλά καθορίζουμε τη στάση μας με ιδεολογήματα. Δεν αλλάζουμε πάγιους κοινωνικούς και πολιτιστικούς εθισμούς μας, ακόμα κι όταν αποδεικνύονται καταστροφικοί. Δεν θέλουμε να σεβόμαστε νόμους και κανόνες και γι αυτό δεν δημιουργούμε αξιόπιστους μηχανισμούς για την τήρηση τους.
(Δημοσιεύθηκε στους “Ρυθμούς της Καρδιάς”, διμηνιαία έκδοση του ΕΛ.Ι.ΚΑΡ., τεύχος Μαίου/Ιουνίου)
Κανείς δεν είναι σίγουρος για την βέλτιστη αντιμετώπιση της επιδημίας του κορωνοιού COVID19. Το γεγονός πως σχεδόν όλες οι χώρες προσχωρούν στη λογική αυστηρών μέτρων βασίζεται κυρίως στον φόβο υπερφόρτωσης των συστημάτων υγείας καθώς και σε επιδημιολογικές αναλύσεις που υποδεικνύουν πως δεν υφίσταται εναλλακτική λύση την παρούσα χρονική στιγμή.
Μια τέτοια ενδελεχής επιδημιολογική ανάλυση από το Imperial College του Λονδίνου αποδίδει ανακοπή του 1/3 της μετάδοσης στο κλείσιμο σχολείων/εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, 1/3 στα μέτρα περιορισμού επαφών (social distancing) με το υπόλοιπο 1/3 να αντιστοιχεί στη μετάδοση εντός σπιτιού. Το συπέρασμα της μελέτης είναι πως τυχόν περιορισμός των ευπαθών ομάδων με κυκλοφορία των υπολοίπων προς επίτευξη ανοσίας αγέλης (herd immunity) θα οδηγούσε σε ανάγκη κλινών Εντατικής Θεραπείας οκταπλάσια από αυτήν του Ηνωμένου Βασιλείου, δηλαδή εικόνες χειρότερες από αυτές της Ιταλίας.