Δημοσιεύθηκε στους “Ρυθμούς της καρδιάς”, τεύχος 143, Μάρτιος 2004
Η στεφανιαία νόσος είναι η κυριότερη αιτία νοσηρότητας και θνητότητας στον δυτικό κόσμο. Οι γυναίκες αρρωσταίνουν λιγότερο συχνά από τους άνδρες κατά την διάρκεια της αναπαραγωγικής τους ηλικίας, αλλά «εξισώνονται» με το ανδρικό φύλλο κατά την εμμηνόπαυση. Η αρνητική αυτή εξέλιξη οφείλεται στην αναστολή της δράσης των οιστρογόνων με την λήξη της αναπαραγωγικής ηλικίας της γυναίκας και δεν ανατρέπεται από την εισαγωγή θεραπείας υποκατάστασης, όπως γνωρίζουμε σήμερα πολύ καλά. Φαίνεται μάλιστα πως η έκβαση της στεφανιαίας νόσου είναι χειρότερη στις γυναίκες από τους άνδρες, ίσως επειδή η αντιμετώπιση της δεν είναι εξ’ ίσου αποτελεσματική. Ως αποτέλεσμα, η στηθάγχη και το έμφραγμα αποτελούν σημαντική επιβάρυνση για την υγεία του γυναικείου πληθυσμού.
Ο καλύτερος τρόπος αποτροπής της στεφανιαίας νόσου είναι η πρόληψη. Η αποφυγή του καπνίσματος, η αεροβική άσκηση, η σωστή διατροφή και η διατήρηση ιδανικού σωματικού βάρους μειώνουν την πιθανότητα προσβολής από τη νόσο. Οι κανόνες αυτοί αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη προληπτική αξία σε όσους επιβαρύνονται με κάποιον προδιαθεσικό παράγοντα της νόσου (υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υψηλές τιμές χοληστερίνης, κάπνισμα, παχυσαρκία, κληρονομικό ιστορικό της νόσου), οπότε παράλληλα με την αυστηρή τήρηση των ανωτέρω κανόνων συνιστάται η άμεση θεραπευτική αντιμετώπιση του κάθε προδιαθεσικού παράγοντα ξεχωριστά.
Σε αρρώστους που έχουν ήδη αναπτύξει στεφανιαία νόσο είναι επίσης πολύ σημαντική η δραστική αντιμετώπιση των τυχόν προδιαθεσικών παραγόντων, που σε αυτήν την περίπτωση ονομάζεται δευτεροβάθμια πρόληψη, ενώ επιβάλλεται συγχρόνως η συνέχιση ή η έναρξη ανελλιπούς τήρησης των πρωταρχικών κανόνων πρόληψης.
Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω διαπιστώσεων, μεγάλο μέρος των προσπαθειών μας για τον περιορισμό της στεφανιαίας νόσου κατευθύνονται στην υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Το Ελληνικό Ίδρυμα Καρδιολογίας συμμετέχει ενεργά στην ενημέρωση για τους προδιαθεσικούς παράγοντες της νόσου και την προβολή ενός υγιεινού προτύπου διαβίωσης, θέτοντας από την ίδρυση του ως κύριο στόχο του την αναβάθμιση του επιπέδου υγείας του ελληνικού πληθυσμού. Με αυτόν τον τρόπο συμμετέχει στις προσπάθειες που λαμβάνουν χώρα σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, με στόχο την μείωση του «φόρου αίματος» από τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Χάρις στις συστηματικές και πολυετείς προσπάθειες ενημέρωσης όλων των ομάδων του πληθυσμού παρατηρείται ήδη αλλαγή της συμπεριφοράς, με υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής από ολοένα και περισσότερους πολίτες των αναπτυγμένων δυτικών κοινωνιών. Η σημαντικότερη μεταστροφή προς υγιεινά πρότυπα διαβίωσης εμφανίζεται κυρίως σε κοινωνικές ομάδες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, κάτι που πιθανότατα εξηγείται από την μεγαλύτερη δυνατότητα πρόσβασης αυτών των κοινωνικών ομάδων στην πληροφόρηση. Έχει, ως αποτέλεσμα, παρατηρηθεί μία «ταξική» διαφοροποίηση στην υιοθέτηση των πρωταρχικών κανόνων πρόληψης, κατά την οποία η αύξηση του μορφωτικού, κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου βαίνει παράλληλα με την διακοπή του καπνίσματος, την άσκηση, υγιεινές διατροφικές συνήθειες και αποφυγή της παχυσαρκίας.
Η ενημέρωση για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος βρέθηκε στις πρώτες γραμμές αυτής της «ενημέρωσης ζωής» εδώ και αρκετά χρόνια. Τα αποτελέσματα είναι ήδη εμφανή και παρατηρείται μία συνολική αλλαγή στάσης των αναπτυγμένων δυτικών κοινωνιών απέναντι στο κάπνισμα. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν μία ζωή χωρίς κάπνισμα, ο αριθμός των πρώην καπνιστών αυξάνεται διαρκώς και δικαιολογεί τις ελπίδες ότι και ο αριθμός των πασχόντων από στεφανιαία νόσο συνεχώς θα μειώνεται. Ήδη μία τέτοια εξέλιξη έχει γίνει εμφανής στις Η.Π.Α., από όπου ξεκίνησε η αντικαπνιστική εκστρατεία, παρόλο που συνοδεύτηκε και από κάποιες υπερβολές, οι οποίες δεν προσιδιάζουν στην ευρωπαϊκή κουλτούρα.
Η μειωμένη κοινωνικοποίηση της γυναίκας σε παλαιότερες εποχές είχε ως συνέπεια την αποφυγή του καπνίσματος από την μεγάλη πλειοψηφία του γυναικείου πληθυσμού. Η χειραφέτηση της γυναίκας αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες κατακτήσεις του γυναικείου φύλλου, αλλά δυστυχώς οδήγησε στην σταδιακή «εξομοίωση» με τους άνδρες ως προς την συνήθεια του καπνίσματος. Αυτή η «εξομοίωση» άλλωστε συνέβαλλε σημαντικά στην ολοένα και αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών στους αρρώστους από στεφανιαία νόσο.
Η «εξομοίωση επί τα χείρω» έχει άλλωστε παρατηρηθεί και σε άλλους τομείς σε σχέση με την πρόληψη της στεφανιαίας νόσου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εξέλιξη της νεοελληνικής κοινωνίας στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα σε επίπεδα οικονομικής ευμάρειας (τουλάχιστον όσον αφορά στην κατανάλωση αγαθών) αντίστοιχα με αυτά των πλέον αναπτυγμένων δυτικών κοινωνιών. Εξέλιξη που συνοδεύτηκε από σοβαρή δυσμενή αλλαγή των διατροφικών συνηθειών, με απομάκρυνση από τις αρχές της μεσογειακής διατροφής και υιοθέτηση διαιτητικών προτύπων πλούσιων σε ζωικά λίπη. Είναι οι αρνητικές συνέπειες κάθε «εξομοίωσης», ίσως επειδή είναι πιο δύσκολο από όσο φανταζόμαστε να υιοθετήσουμε μόνο τα θετικά στοιχεία από κάθε εξέλιξη που μας προσφέρεται.
Αλλά για να ξαναγυρίσουμε στις γυναίκες και στην «επί τα χείρω εξομοίωσή» τους με τους άνδρες, τουλάχιστον όσον αφορά στο κάπνισμα. Οι γυναίκες έγιναν καπνίστριες αργότερα από τους άνδρες και αυτό ήταν προς όφελος τους. Θα λέγαμε πως το στοίχημα για την σύγχρονη γυναίκα είναι να μην ακολουθήσει την ανδρική πορεία και στην συνέχεια, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι θα χρειαστούν δεκαετίες έως ότου καταφέρει να «χειραφετηθεί» από το κάπνισμα. Θα ήταν άδικο να παρατηρηθεί μία πορεία παράλληλη με αυτή του ανδρικού πληθυσμού με μια χρονική «διαφορά φάσης». Θα πρέπει αντίθετα να αξιοποιηθεί η συσωρευμένη εμπειρία σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος και να ανατραπεί η σημερινή πορεία.
Τολμάμε να προβλέψουμε ότι ο γυναικείος πληθυσμός θα κερδίσει αυτήν την μάχη. Οι σύγχρονες γυναίκες συμμετέχουν ενεργά σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής και αυτό αποτελεί τον κανόνα και για την χώρα μας. Η συμμετοχή αυτή έχει ως αποτέλεσμα την επαρκή ενημέρωση για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος και άρα δεν κινδυνεύουν να βρεθούν στην δυσμενή θέση των ομάδων του πληθυσμού με μικρότερη πρόσβαση στην πληροφόρηση.
Θέλουμε να πιστεύομε ότι στα επόμενα χρόνια ο αριθμός των «πρώην καπνιστριών» θα αυξάνεται συνεχώς, ώστε να γίνει πραγματικότητα η χειραφέτηση της γυναίκας από το κάπνισμα. Οποιαδήποτε άλλη εξέλιξη θα ήταν παράδοξη για το μισό του πληθυσμού που ολοένα και από περισσότερους αναγνωρίζεται ως το «ισχυρό φύλλο».