Ο καφές είναι κακοχαρακτηρισμένος, επειδή κάνει κακές παρέες…Συχνά ακούμε τη σύζυγο να επιτίθεται στις συνήθειες του έτερου ημίσεος με φράσεις όπως: «όλο καφέ και τσιγάρο είναι γιατρέ μου – μυαλό δεν βάζει!». Βοηθάμε βέβαια κι εμείς οι γιατροί που δεν ανατρέπουμε την εικόνα, αφήνοντας τον καφέ στο εδώλιο – ας πρόσεχε τις παρέες του! Άλλωστε μία από τις βασικές μας οδηγίες σε ανθρώπους που επιχειρούν την απεξάρτηση τους από το κάπνισμα είναι και η διακοπή ή έστω μείωση της κατανάλωσης καφέ. Δικαιολογημένα, αφού η αλλαγή των συνηθειών των καπνιστών, με αποφυγή όλων όσων έχουν συνδεθεί με το κάπνισμα, βοηθάει στην απεξάρτηση τους.
Ο καφές δεν ήταν ανέκαθεν απρόσεκτος στις παρέες του. Για αιώνες σε διαφορετικούς πολιτισμούς χρησιμοποιήθηκε για να τονώνει και να διεγείρει τα μυαλά των ανθρώπων. Σήμερα υπάρχουν μελέτες που καταδεικνύουν την αξία του καφέ στην υποβοήθηση των νοητικών δραστηριοτήτων, με πρώτη και καλύτερη τη μνήμη. Σε μια από τις σημαντικότερες σχετικές μελέτες, ερευνητές του Πανεπιστημίου Johns Hopkins ζήτησαν από υγιείς ενήλικες να παρατηρήσουν εικόνες εσωτερικού και εξωτερικού χώρου και να πάρουν από ένα χάπι. Στις μισές περιπτώσεις το χάπι περιείχε 200 χιλιοστογραμμάρια καφεΐνης και στις υπόλοιπες τίποτα (εικονικό φάρμακο). Την επόμενη ημέρα οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να ξεχωρίσουν τις εικόνες που είχαν δει ανάμεσα σε άλλες, κάποιες από τις οποίες ήταν παρόμοιες. Όσοι είχαν πάρει το χάπι καφεΐνης μπορούσαν συχνότερα να ξεχωρίσουν τις αρχικές εικόνες από αυτές που τους έμοιαζαν, αλλά διέφεραν σε κάποιες λεπτομέρειες. Η συγκεκριμένη δυνατότητα (διάκριση ανάμεσα σε παρόμοιες εικόνες) επιλέχθηκε ακριβώς επειδή θεωρείται από τους ειδικούς νευροβιολόγους ως η ποιοτικότερη λειτουργία της μνήμης. Η ποσότητα καφεΐνης που περιείχε το χάπι και η οποία επέδρασε ευεργετικά στη μνήμη των υγιών εθελοντών είναι ισοδύναμη με μία μεγάλη κούπα ή δύο μικρά φλιτζάνια καφέ (Nature Neuroscience 17, 201–203, 2014). Δεν προξενεί άλλωστε εντύπωση η διαπίστωση πως η διεγερτική επίδραση του καφέ μπορεί κάποτε να αποδειχθεί σωτήρια σε δρατσηριότητες όπως η οδήγηση. Αυτό φάνηκε σε μελέτη σύγκρισης της κατανάλωσης καφέ 530 οδηγών λεωφορείων που υπέπεσαν σε ατύχημα κατά την οδήγηση στην Αυστραλία με τυχαίο δείγμα αυστραλών επαγγελματιών οδηγών. Ο καφές μείωσε την πιθανότητα ατυχήματος σχεδόν κατά τα δύο τρίτα! (BMJ 2013;346:1140).
Φαίνεται πάντως πως η μείωση τροχαίων ατυχημάτων χάρις στην τονωτική του επίδραση είναι ένας μόνο από τους τρόπους, με τους οποίους ο καφές σώζει ζωές. Σήμερα έχουμε ικανά στοιχεία αθώωσης του, όσον αφορά στην υποτιθέμενη βλαπτική του επίδραση στην υγεία μας, και μάλιστα στοιχεία αναγόρευσης του σε ευεργέτη, όταν βεβαίως απεμπλακεί από τις κακές του παρέες. Σύμφωνα με τη διεξοδικότερη σχετική μελέτη από την Ιατρική σχολή του Χάρβαρντ, η οποία χρησιμοποίησε δεδομένα από την παρακολούθηση σχεδόν 160.000 γυναικών (που συμμετείχαν στις Nurses’ Health Study Ι και II) και 40.000 ανδρών περίπου (που συμμετείχαν στην Health Professionals Follow-up Study) από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η κατανάλωση καφέ, από ένα έως πέντε φλιτζάνια ημερησίως προστατεύει από απώλειες λόγω καρδιαγγειακής νόσου, όπως επίσης από νευρολογική νόσο και από αυτοκτονίες. Οι απώλειες από καρκίνο δεν φάνηκε να επηρεάζονται από την κατανάλωση καφέ Τελικώς η κατανάλωση καφέ μείωσε τις συνολικές απώλειες από οποιαδήποτε νόσο, κυρίως χάρις στην μείωση των απωλειών από έμφραγμα και εγκεφαλικό επεισόδιο. Η συνολική ευεργετική επίδραση μεγάλωνε από το ένα στα τρία και στα πέντε φλιτζάνια, αυξάνοντας δηλαδή την κατανάλωση αυξανόταν και το όφελος. Η ομάδα με το μεγαλύτερο όφελος ήταν αυτή που κατανάλωνε 2-3 φλιτζάνια καφέ. Για κατανάλωση πέραν των πέντε φλιτζανιών ημερησίως χάθηκε η ευεργετική επίδραση, δεν υπήρχε δηλαδή διαφορά ανάμεσα στους υγιείς συμμετέχοντες που κατανάλωναν περισσότερα από πέντε φλιτζάνια καφέ συγκριτικά με όσους απείχαν οποιασδήποτε τακτικής κατανάλωσης (Circulation. 2015;132:2305-2315). Η ευεργετική επίδραση της τακτικής κατανάλωσης καφέ, αλλά και πράσινου τσαγιού, στην μείωση εμφραγμάτων και εγκεφαλικών επεισοδίων καταγράφηκε επίσης σε μακροχρόνια παρακολούθηση περισσότερων από 80.000 υγιών Ιαπώνων, ανδρών και γυναικών (Stroke. 2013;44:00-00). Και σε αυτήν την μελέτη η ευεργετική επίδραση του καφέ ήταν ανάλογη της κατανάλωσης, με μέγιστο όφελος για τα 2-3 φλιτζάνια ημερησίως.
Υπάρχουν ωστόσο αναπάντητα ερωτήματα όσον αφορά στις ενδεχόμενες διαφορές ανάμεσα.σε διαφορετικούς τύπους καφέ. Στην μελέτη του Χάρβαρντ, μακράν την πολυπληθέστερη και με την μεγαλύτερη χρονική διάρκεια παρακολούθησης, συνηθέστερη ήταν η κατανάλωση καφέ φίλτρου, που είναι ο καφές, ο οποίος επικρατεί στις Η.Π.Α. Φάνηκε μάλιστα μια διαφορά στις τιμές της «κακής» (χαμηλής πυκνότητας, LDL) χοληστερίνης ανάμεσα σε καταναλωτές καφέ διαφορετικού τύπου, συνήθως καφέ που προερχόταν από μηχάνημα. Συγκεκριμένα, όσοι κατανάλωναν καφέ που δεν προερχόταν από φίλτρο παρουσίασαν αύξηση της «κακής» χοληστερίνης σε αντίθεση με όσους κατανάλωναν τον συνήθη, ιδιαίτερα δημοφιλή στις Η.Π.Α, καφέ φίλτρου (http://circ.ahajournals.org/content/133/20/e660). Αυτές οι αποκλίσεις αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο διαφορετικοί τύποι καφέ να μην οδηγούν επίσης σε μείωση των εμφραγμάτων και εγκεφαλικών επεισοδίων, άρα να μην έχουν την ευεργετική επίδραση σε ανθρώπινες απώλειες, που κατέγραψε η μελέτη του Χάρβαρντ και βασίστηκε κυρίως σε μακρόχρονη κατανάλωση καφέ φίλτρου.
Ο ελληνικός καφές (στο μπρίκι) έχει αξιολογηθεί στον πληθυσμό της Ικαρίας και φαίνεται πως έχει ευεργετικές ιδιότητες στην λειτουργία του ενδοθηλίου, δηλαδή της εσωτερικής επένδυσης των αγγείων. Η κατάσταση του ενδοθηλίου των αγγείων αξιολογήθηκε σε 150 περίπου υπερήλικες Ικαριώτες, γυναίκες και άνδρες και ήταν εντυπωσιακά καλύτερη σε όσους κατανάλωναν καφέ, με την μεγαλύτερη ευεργετική επίδραση στην υψηλότερη κατανάλωση (Vascular Medicine 2013;18(2) 55–62). Ο ελληνικός καφές μάλιστα υπερείχε στην καλή λειτουργία του ενδοθηλίου σε σύγκριση με άλλους τύπους καφέ και το τσάι.
Εύλογα οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, στα συμπεράσματα τους στην μελέτη που ήδη αναφέραμε τονίζουν πως όσοι καταναλώνουν τακτικά καφέ θα πρέπει να νοιώθουν απενεχοποιημένοι, χωρίς ωστόσο να συστήνουν σε όσους δεν πίνουν καφέ, να αλλάξουν στάση για λόγους υγείας (Circulation. 2015;132:2305-2315). Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε πως όλα τα παραπάνω στοιχεία αφορούν σε υγιείς εθελοντές. Η κατανάλωση καφέ, καθώς και ο τύπος και η ποσότητα του καφέ για καθέναν από εμάς θα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν και ενδεχόμενες ειδικές καταστάσεις. Όταν έχουμε κάποιο ειδικό θέμα υγείας, θα πρέπει να συζητάμε την κατανάλωση καφέ με τον γιατρό μας. Ο τελευταίος έχει σήμερα δεδομένα από μελέτες που του επιτρέπουν να μην είναι αρνητικός απέναντι στον καφέ ακόμα και σε περιπτώσεις ασθενών με υψηλή πίεση, αφού φαίνεται πως η τακτική κατανάλωση καφέ δεν αυξάνει μακροπρόθεσμα τις τιμές της πιέσεως, ή ασθενών με αρρυθμίες. Στις τελευταίες πολύ συχνά η χρήση καφέ θα περιοριστεί με στόχο την μείωση τους, παρόλο που δεν φαίνεται πως η κατανάλωση καφέ μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες για τη ζωή αρρυθμίες.
Τελικώς ο καφές, ειδικώς ο καφές φίλτρου, αλλά πιθανότατα και ο ελληνικός καφές, αφήνοντας πίσω του τις κακές παρέες και καφενέδες με ντουμάνια καπνού, μπορεί να αποτελεί μια ευχάριστη, τονωτική αλλά και σωτήρια συνήθεια για τους περισσότερους από εμάς. Στην υγειά σας!