Δημοσιεύθηκε στη στήλη “Ιπποκράτης, χθες, σήμερα, αύριο” του περιοδικού “Στους ρυθμούς της καρδιάς”, Δεκέμβριος 2006, τεύχος 176, σελ. 181
«Πως θα είναι ο κόσμος μας, πως θα είναι οι άνθρωποι το 2009» τραγουδούσε ο Κώστας Τουρνάς την δεκαετία του 1970. Η απάντηση σήμερα είναι λίγο πολύ γνωστή αφού το 2009 απέχει τρία μόλις χρόνια, αλλά η ανάγκη μας να φανταζόμαστε τις αλλαγές στα ανθρώπινα με την πάροδο των ετών παραμένει…
Χάρις στη επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη ο εικοστός αιώνας, συνοδεύτηκε από εντυπωσιακές μεταβολές, οι οποίες αναλογούν στις αντίστοιχες αρκετών προηγούμενων αιώνων μαζί. Είναι αναμενόμενο ο εικοστός πρώτος αιώνας να επιφέρει ακόμα εντυπωσιακότερες μεταβολές στην ανθρώπινη εξέλιξη κυρίως λόγω της ευρύτατης εξάπλωσης της πληροφορικής και των δυνατοτήτων που αυτό συνεπάγεται.
Ας κοιμηθούμε λοιπόν για να ταξιδέψουμε στο 2079…
Ο κόσμος του 2079 είναι ψηφιακός και διαδυκτιακός. Τουλάχιστον στο κομμάτι του κόσμου που κυβερνά τον υπόλοιπο, μιας και οι τεράστιες ανισότητες ανεπτυγμένων και υπό ανάπτυξη κρατών δεν έχουν εξαφανιστεί. Η οργάνωση του συνόλου της ζωής γύρω από το διαδίκτυο με ταχύτατη μεταφορά ψηφιακών σημάτων από αντίστοιχες υποδομές έχει μεταφέρει το σύνολο σχεδόν των δραστηριοτήτων μας μέσα στο σπίτι. Η εργασία, η ψυχαγωγία και η επικοινωνία περνούν μέσα από την οθόνη του σπιτιού μας – αυτή που αντικατέστησε την οθόνη του υπολογιστή, την τηλεόραση, αλλά ακόμα και τα ηχεία του στερεωφονικού συστήματος. Όλες οι συσκευές είναι συνδεδεμένες με τον κεντρικό υπολογιστή του σπιτιού μας, ο οποίος μπορεί να λαμβάνει τις ασύρματες εντολές μας με στόχο την μεταβολή οιασδήποτε λειτουργίας.
Σε αυτές τις λειτουργίες συμπεριλαμβάνεται η παρακολούθηση των ζωτικών μας σημείων ή άλλων σωματικών παραμέτρων, η οποία γίνεται από «μικροκατασκόπους» συνδεδεμένους με τον κεντρικό υπολογιστή. Οι αλλαγές στις συμβουλές υγείας όπως τις καθόρισε η τελευταία ηλεκτρονική συνδιάσκεψη με το προσωπικό του Κέντρου Υγείας και τον γιατρό που έχουμε επιλέξει αποθηκεύτηκαν στη μνήμη του υπολογιστή, ο οποίος θα φροντίσει για την πιστή τήρηση τους. Για παράδειγμα θα αυξήσει τη μέση θερμοκρασία του σπιτιού, θα αναβαθμίσει ή μειώσει το σύνολο της προγραμματισμένης φυσικής δραστηριότητας για την εβδομάδα, θα μεταβάλλει τη σύνθεση και ενεργειακή απόδοση της παρασκευαζόμενης τροφής. Θα θυμίσει τόσο σε εμάς όσο και στο πρόσωπο που έχουμε επιλέξει (σύζυγος, αδελφή, κόρη) την ώρα λήψης κάποιου φαρμάκου. Σε περιπτώσεις ανθρώπων που ζουν μόνοι, τις αντίστοιχες ανάγκες καλύπτει οικιακό ρομπότ στο οποίο μεταβιβάζονται οι εντολές του υπολογιστή.
Φαίνεται πως δυστυχώς ακόμα και σε αυτή την μελλοντολογική προσέγγιση δεν έχει εκλείψει η αρρώστεια, άρα και η ανάγκη αντιμετώπισης της. Αλλά οι προσεγγίσεις του 20ου αιώνα θεωρούνται χονδροειδείς και το σύνολο της προσπάθειας έχει μεταφερθεί στην αποφυγή της νόσου. Ο γεννετικός χάρτης κάθε ανθρώπου είναι γνωστός πριν τη γέννηση του και η παρέμβαση για την ανατροπή εκδήλωσης ενός νοσήματος γίνεται στον χρόνο που κάθε φορά κρίνεται σκόπιμος. Πάρτε για παράδειγμα την ονομαζόμενη στεφανιαία νόσο, τη σημαντικότερη ίσως αιτία θανάτου κατά τον 20ο αιώνα. Τα πρόσωπα καλούνταν να ακολουθήσουν μία σειρά από κανόνες προσέχοντας τους λεγόμενους προδιαθεσικούς παράγοντες της νόσου. Υπήρχαν παρ’ όλα αυτά άνθρωποι που ζούσαν καθ’ υπόδειξην και νοσούσαν και άλλοι που χωρίς να ακολουθούν κανένα κανόνα δεν νοσούσαν. Τουλάχιστον οι πρώτοι είχαν το όφελος της καλύτερης ζωής, αφού η διατροφή τους ήταν σωστότερη και η άσκηση ευεργετική – αλλά το παράδοξο παρέμενε.
Το 2079 γνωρίζουμε τους διαφορετικούς λόγους που μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη αθηρωματικής πλάκας στα τοιχώματα των αρτηριών της καρδιάς. Πρόκειται για διαφορετικούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς. Στον ένα μόνο από αυτούς η υψηλή πίεση του αίματος συμμετέχει και επιταχύνει την διαδικασία εμφάνισης της νόσου, σε διαφορετικό μηχανισμό εμπλέκεται το κάπνισμα, ενώ η υψηλή χοληστερίνη συμμετέχει στους περισσότερους από τους μηχανισμούς. Παλαιότερα όλες αυτές οι διαφορετικές διεργασίες θεωρούνταν συλήβδην στεφανιαία νόσος επειδή φαίνονταν να καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή σε στενώματα των αρτηριών της καρδιάς και εμφράγματα. Σαν αποτέλεσμα όλοι αυτοί οι άνθρωποι αντιμετωπίζονταν με τον ίδιο περίπου τρόπο και δυστυχώς πολλοί από αυτούς χρειάζονταν επέμβαση. Η πρώτη μορφή που χρησιμοποιήθηκε ήταν χειρουργική επέμβαση με άνοιγμα του θώρακα, στη συνέχεια ευτυχώς αντικαταστάθηκε από επέμβαση διάνοιξης της αρτηρίας με μπαλονάκι και stent.
Εν έτει 2079 είναι λίγες οι περιπτώσεις ηλικιωμένων ασθενών όπου χρειάζεται να τοποθετήσουμε «έξυπνα stent», τα οποία εκτός από τη διάνοιξη της αρτηρίας απελευθερώνουν φάρμακα που ρυθμίζουν την εξέλιξη της νόσου.
Οι νεώτεροι παίρνουν μέρος στο πρόγραμμα γεννετικής τροποποίησης από τη γέννηση τους και η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου έχει περιοριστεί μέχρις εξαφανίσεως. Χάρις στις προόδους της γεννετικής αναστέλεται η έκφραση συγκεκριμένων πρωτεινών, οι οποίες έχουν κεντρικό ρόλο στις διαφορετικές κάθε φορά παθοφυσιολογικές επεξεργασίες που μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη βλαβών στις στεφανιαίες αρτηρίες.
Υπάρχει παράλληλα η δυνατότητα παρασκευής καρδιακών βαλβίδων στο εργαστήριο χρησιμοποιώντας βλαστικά κύτταρα που αποθηκεύονται για καθένα κατά τη γέννηση του. Οι βαλβίδες έχουν αντικαταστήσει τις παλαιότερες μηχανικές ή χοίριες και τοποθετούνται διαδερμικά, χωρίς ανάγκη χειρουργικής επέμβασης στις λίγες περιπτώσεις που θα χρειαστεί. Σπάνια πάντως θα χρειαστεί, χάρις στην εύρεση και ανατροπή του μηχανισμού που οδηγούσε σε στένωση της αορτικής βαλβίδας αλλά και του αντίστοιχου που οδηγούσε σε εκφύλιση της μιτροειδούς.
Επίσης χρησιμοποιείται ολόκληρη καρδιά που παρασκευάζεται στο εργαστήριο από τα βλαστικά κύτταρα. Αυτή τοποθετείται με χειρουργική επέμβαση και αποτελεί την έσχατη λύση στις λίγες περιπτώσεις ηλικιωμένων ασθενών που κατέληξαν σε καρδιακή ανεπάρκεια από στεφανιαία νόσο, επειδή νόσησαν πριν την ανάπτυξη της γεννετικής παρέμβασης. Χρησιμοποιείται επίσης σαν έσχατη λύση σε κάποιες περιπτώσεις διατατικής μυοκαρδιοπάθειας για τις οποίες είτε ο μηχανισμός δεν έχει διευκρινιστεί είτε δεν πρόλαβαμε να ανατρέψουμε την διεργασία εμφάνισης της νόσου.
Το μέσο προσδόκιμο επιβίωσης το 2079 έχει ξεπεράσει τα 150 έτη. Ο λόγος είναι η γεννετική αντιμετώπιση των περισσότερων μορφών καρκίνου αλλά και η σημαντική μείωση των τροχαίων ατυχημάτων. Το δεύτερο επιτεύχθηκε χάρις στην αντικατάσταση του αυτοκινήτου ως μέσου για την κυκλοφορία μέσα στις πόλεις με σχεδιασμό «έξυπνων πόλεων», παράλληλα με την απεξάρτηση από το πετρέλαιο ως βασικής πηγής ενέργειας.
Ο κυρίαρχος προβληματισμός επικεντρώνεται στην αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και στις αυξημένες ανάγκες σίτισης. Η ανάπτυξη ενός προγράμματος με τίτλο «Σίτιση των υπό ανάπτυξη χωρών» δέχεται εντονώτατη κριτική επειδή βασίζεται στα γεννετικά τροποποιημένα τρόφιμα, αλλά έχει επιλύσει το πρόβλημα της πείνας. Η βασική κριτική εστιάζεται στην τυχόν μακροπρόθεσμη μεταβολή των καλιεργούμενων εκτάσεων με τρόπο που δεν είναι δυνατό να προβλεφθεί. Οι οικολογικές οργανώσεις θυμίζουν την απειλή της δραστικής κλιματολογικής μεταβολής, η οποία μόλις πρόσφατα φάνηκε να αποφεύγεται και ταλαιπώρησε για δεκαετίες τον πλανήτη, ενώ θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν μειώνονταν ενωρίτερα οι ρυπογόνες πηγές.
Υπάρχουν και αυτοί που ισχυρίζονται ότι η λύση θα προκύψει από την μετανάστευση σε άλλους πλανήτες, παραλληλίζοντας την κατάσταση με αυτήν της ανακάλυψης της Αμερικής. Ήδη το ταξίδι στο διάστημα αποτελεί ένα από τα ακριβά πακέτα οικογενειακών διακοπών και μάλιστα μπαίνω στον πειρασμό να συμμετέχω και εγώ…ΑΛΛΑ δυστυχώς ξύπνησα!