Δημοσιεύθηκε στη στήλη “Επίκαιρα και άλλα” του περιοδικού “Στους ρυθμούς της καρδιάς”, Ιούνιος 2005, τεύχος 158, σελ. 87
Οι γιατροί επαναλαμβανόμαστε κάθε φορά που αναφέρουμε τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος. Την τελευταία δεκαετία προστέθηκαν πειστικά στοιχεία για την βλαπτική επίδραση του καπνού του διπλανού μας, που μας κάνει να καπνίζουμε θέλοντας και μη, μας κάνει δηλαδή παθητικούς καπνιστές.
Σε αυτό το σημείωμα θα θέλαμε να αναφερθούμε στο κάπνισμα σε κλειστούς χώρους άσχετα από την επίδραση του στην υγεία του διπλανού μας.
Πως μας φαίνεται; Πως μας φαίνεται αισθητικά, ως συμπεριφορά, ως στάση απέναντι στον άλλο;Θα χρησιμοποιήσουμε δύο παραδείγματα. Παράδειγμα πρώτο:
Φιλική σύναξη σε κάποιο σπίτι στην διάρκεια του χειμώνα. Το κρύο έξω τσουχτερό, αλλά στο καθιστικό επικρατεί η θαλπωρή της ζέστης και της συζήτησης. Όλα καλά έως ότου δύο από τους θαμώνες αρχίζουν να αφήνουν αέρια που δυσκολεύουν την αναπνοή των υπολοίπων και σταδιακά δημιουργούν αποπνικτική κατάσταση στον χώρο. Η δραστηριότητα τους συνεχίζεται με αμείωτη ένταση καθ’ όλη την διάρκεια της βραδιάς, με αποτέλεσμα τα αέρια να κατακλύσουν τον χώρο και κάποια από τις κυρίες της συντροφιάς να νοιώθει δυσκολία στην αναπνοή.
Τα αέρια στα οποία αναφερόμαστε σε αυτό το φανταστικό παράδειγμα είναι αέρια από τον πεπτικό σωλήνα των δύο συνδαιτυμόνων, ίσως επειδή κατανάλωσαν μεγάλες ποσότητες φασολάδας και έχουν ευαίσθητο παχύ έντερο…Η συντροφιά κατανοεί το πρόβλημα τους και τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονται, αλλά δεν θα μπορούσαν οι χριστιανοί να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα ή να αεριστούν έξω στο μπαλκόνι και να μην υφίστανται άπαντες τις επιπτώσεις;
Αντικαθιστώντας τα αέρια του πεπτικού σωλήνα με τον καπνό του τσιγάρου έχετε το δεύτερο παράδειγμα. Η ενόχληση της συντροφιάς είναι ίδια, αν όχι μεγαλύτερη και η κυρία που δυσκολεύεται στην αναπνοή έχει περισσότερες πιθανότητες να μη το νομίζει μόνο, αλλά αντικειμενικά να περιορίζεται η αναπνοή της. Η κατανόηση της συντροφιάς παραμένει, αυξημένη μάλιστα επειδή δεν είναι παροδικό το πρόβλημα τους, οφειλόμενο στη φασολάδα, αλλά αντίθετα τους τυραννάει για καιρό και μειώνει τα χρόνια της ζωής τους. Αλλά δεν θα μπορούσαν οι χριστιανοί να καπνίσουν έξω στο μπαλκόνι και να μην υφίστανται άπαντες τις επιπτώσεις;
Τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται να κάνουμε στο σαλόνι μας, ή μάλλον στο σαλόνι του άλλου; Μας έρχεται στο μυαλό μία ευφυέστατη σκηνή από την ταινία «Το φάντασμα της Ελευθερίας» του αγαπημένου ισπανού σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ. Η σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με δύο βασικές εκδηλώσεις της ύπαρξης του, την τροφή και την αφόδευση ανατρέπεται, μέσω της αντιστροφής στους χώρους καθημερινής δραστηριότητας στους οποίους διαδραματίζονται. Η αφόδευση δεν προκαλεί αμηχανία, με αποτέλεσμα η συντροφιά να συναθροίζεται γύρω από το τραπέζι με τις προσωπικές λεκάνες και το χαρτί υγείας, ενώ συζητά τα τελευταία νέα. Κάποια στιγμή ένας από τους συνδαιτυμόνες έχει ανάγκη να φάει και, με χαμηλή φωνή ρωτά το σπιτονοικοκύρη που βρίσκεται η…τουαλέτα. Η τροφή δεν αποτελεί αποδεκτή δραστηριότητα και περιορίζεται σε κλειστό χώρο, κατάλληλα διαμορφωμένο για να φάει κανείς κατά μόνας, με κλειδωμένες πόρτες.
Η αναφορά στην παραπάνω κινηματογραφική σκηνή, με την υπερρεαλιστική σημειολογία της, βοηθά στη συνειδητοποίηση της σχετικότητας της κάθε φορά αποδεκτής συμπεριφοράς, κάτι που επίσης το αντιλαμβανόμαστε αν περιηγηθούμε σε διαφορετικές κουλτούρες και διαφορετικές χρονικές περιόδους. Δυστυχώς το τσιγάρο το έχουμε βάλει στα σαλόνια μας, το θεωρούμε κοινωνικά αποδεκτή δραστηριότητα, ενώ είναι τουλάχιστον το ίδιο ενοχλητική με τα αέρια του πρώτου παραδείγματος. Νομίζουμε και ιδιαίτερα αντιαισθητική.
Επείγει να αναθεωρήσουμε την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων που αποδεχόμαστε μέσα στα σπίτια μας. Αν είναι αναπόφευκτο να περιορίζεται η ελευθερία μας στα σαλόνια των φίλων, ας επιλέξουμε τους περιορισμούς που είναι οι πιο ουσιαστικοί.
Το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους.
Ο τρόπος που ζούμε στα σπίτια μας καθορίζεται από εμάς τους ίδιους, ενώ η συμπεριφορά μας σε χώρους κοινής χρήσεως είναι καθρέφτης της κουλτούρας μας. Πρόσφατα βρεθήκαμε σε μία από τις θεατρικές σκηνές της Αθήνας και η κατάσταση που αντιμετωπίσαμε έμοιαζε τριτοκοσμική. Ο μικρός χώρος που υποδέχεται τους θεατές πριν την παράσταση καλυπτόταν από ένα νέφος καπνού, με αποτέλεσμα αρκετοί από τους θαμώνες να περιμένουν έξω, για να αποφύγουν την κάπνα. Μερικοί μάλιστα πηγαινοέρχονταν μέσα-έξω για να μην εκτίθενται για πολύ στο τσουχτερό κρύο (ήταν μία από τις πολύ κρύες νύχτες του Φλεβάρη). Μας έκανε εντύπωση το γεγονός ότι μαζί μας, εκτός αιθούσης, βρισκόταν και ένας θεατής που κάπνιζε. Όταν τον ρωτήσαμε πως κι έτσι, απάντησε απολύτως σοβαρά: «Έχει αφόρητη κάπνα εκεί μέσα!»
Πριν ένα χρόνο ήταν αδύνατο να πιστέψει κανείς ότι θα απαγορευόταν το κάπνισμα στις ιρλανδέζικες «pub». Όταν η ιρλανδική βουλή ψήφισε νόμο που απαγόρευε το κάπνισμα σε κλειστούς δημόσιους χώρους, αυτό δεν θεωρήθηκε δύσκολη υπόθεση για τα αεροδρόμια ή τα εστιατόρια, αλλά όλοι αναρωτήθηκαν τι θα γινότανε στις «pub». Οι πληροφορίες μας λένε πως γίνεται ό,τι ακριβώς και πριν, με εξαίρεση το κάπνισμα. Η προσωπική μας εμπειρία από εστιατόριο στη γειτονική Ιταλία, όπου πρόσφατα επίσης απαγορεύτηκε το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους ήταν ιδιαίτερα ελκυστική, τουλάχιστον για τον γράφοντα μη καπνιστή. Επιτέλους αναπνεύσαμε ελεύθερα και μπορέσαμε να απολαύσουμε το φαγητό και το ποτό μας χωρίς κάπνα. Δεν υπήρχε ιδιαίτερη γκρίνια από την μεριά των καπνιστών και ελάχιστους είδαμε να χρησιμοποιούν τους ιδιαίτερα διαμορφωμένους ανοιχτούς χώρους, όπου μπορούν να καπνίσουν.
Το παράδειγμα της ιρλανδικής «pub» και του ιταλικού εστιατορίου καταγράφει την ευρωπαϊκή εμπειρία στην προσπάθεια δημιουργίας δημόσιου χώρου ελεύθερου από το κάπνισμα. Υπάρχει βέβαια και το αντίστοιχο της βορειοαμερικανικής κοινωνίας, η οποία έχει δαιμονοποιήσει το κάπνισμα, με αποτέλεσμα σε πολλές πολιτείες αυτό να απαγορεύεται και σε ανοικτούς χώρους! Κατά την γνώμη μας θα ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικό και επικίνδυνο φαινόμενο, αν οι προσπάθειες διαμόρφωσης χώρων ελεύθερων από καπνό εκτροχιάζονταν σε ρυθμίσεις διωγμού ή «τιμωρίας» των καπνιστών.
Στην χώρα μας έχουμε αρκετό δρόμο να διανύσουμε για να περάσουμε από το σημερινό τριτοκοσμικό πλαίσιο, σε ένα νέο που θα σέβεται το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής όλων. Η ευρωπαϊκή εμπειρία βοηθά στην ανεύρεση λύσεων που προσιδιάζουν στην ελληνική κουλτούρα με κεντρικό άξονα: Επιλογή ελεύθερη το κάπνισμα, φτάνει να μην το επιβάλλω στους διπλανούς μου. Για να ζούμε άπαντες, καπνιστές και μη, σε χώρους ανθρώπινους.